KEIR STARMER, 14 yıllık muhalefetin ardından İşçi Partisi'ni genel seçimlerden zaferle çıkardı ve Muhafazakar Parti iktidarını devirerek İngiltere'nin yeni başbakanı oldu. Starmer, kampanya döneminde seçmenlerden Britanya ekonomisini canlandırmak için geniş bir yetki istedi ve sonuçta istediğini aldı. İşçi Partisi'nin parlamentoda 412 sandalye ile en az 170 kişilik ezici bir çoğunluk elde etmesi bekleniyor. Bu, Tony Blair'den bu yana kazanılan en yüksek sayı; 20. yüzyılın en büyük değişim yaratan iki başbakanı Clement Attlee ve Margaret Thatcher'ın zafer oranlarından da fazla.

Perşembe günkü seçim, İngiliz siyasi tarihinin en başarılı kurumsal dönüşüm hareketlerinden biriydi. 2019'da Jeremy Corbyn yönetiminde yenilgiye uğrayan ve darmadağın olan bir partiyi Starmer kontrol altına aldı. Yardımcılarıyla birlikte önce parti içerisindeki sert solun etkisini kırdı, ardından İşçi Partisi'ne küçük muhafazakar değerler giydirdi ve disiplinli (bazen de düpedüz uzak duran) bir kampanya yürüttü. İşçi Partisi'nin toplam oyu fazla artmadı ancak İşçi Partisi'nin kampanya şefi Morgan McSweeney sayesinde daha önceden şehirlerde biriken oylar taşraya kaydırıldı ve ciddi bir başarı elde edildi. Seçim sonuçları, İşçi Partisi'nin bir milyon oy başına 43 sandalye elde ettiğini gösteriyor. Bu sayı 2019'da 20 idi.

Bu sonuç sansasyonel bir siyasi çöküşü de gözler önüne seriyor. Son tahminlere göre iktidardaki Muhafazakar Parti parlamentoda 122 sandalyeye düşecek. Bu sayı bazılarının korktuğundan daha iyi olmakla birlikte, 1906'daki 156 sandalyelik en düşük sonucun bile altında kalıyor. Başbakan Rishi Sunak sabah 4.45'te mağlubiyetini kabul etti; Starmer'i tebrik etmek için telefonla aradı. "İngiliz halkı bu gece çarpıcı bir karara imza attı," dedi. " Bu mağlubiyetin sorumluluğunu üstleniyorum." Son 14 yılda beşinci Muhafazakar başbakan olan Sunak, kendisinden önceki dört başbakanın yarattığı tahribatı onarmakta başarısız oldu. Emeklilere vergi indirimi ve gençlere ulusal hizmet vaat eden manifestosu pek işe yaramadı; İşçi Partisi'nin "süper çoğunluğunun" son günlerinde yaptığı ve giderek daha da ürkütücü hale gelen uyarılar da.

Boris Johnson'ın 2019'da "Brexit'i sonuçlandırma" vaadi üzerine kurduğu koalisyon patladı. İşçi Partisi yüz yıldır Muhafazakarların elinde olan Hexham'ı, daha uzun süredir Muhafazakarların elinde olan Bury St Edmunds'u ve İngiliz ordusunun evi olarak görülen Aldershot'ı kazanarak Muhafazakarların bölgesine tamamen nüfuz etti. İşçi Partisi'nin dışında asıl kazançlı çıkan Liberal Demokratlar oldu. 11 olan sandalye sayılarını 70'e kadar yükselttiler ki bu şimdiye kadarki en iyi sonuçları. Liberal Demokratlar, bir zamanlar Muhafazakarların merkez bölgeleri olan ve aralarında Johnson'ın eski görev yeri Henley, Tunbridge Wells ve Wokingham'ın da bulunduğu daha müreffeh banliyö kentlerinde yoğunlaştı.

Kaybedenler kulübü

Oylamadan önceki günlerde Starmer, Muhafazakarların yaptığı usulsüzlükler ve hatalara ilişkin "demokratik bir hesaplaşma" çağrısında bulunarak kendi tabanını harekete geçirdi.  "Ne yaptıklarını unutmayın!" demişti. "Yalanları unutmayın! Rüşvetleri unutmayın." Seçmenler unutmadı. Sunak, Kuzey Yorkshire'da, şansölyesi Jeremy Hunt da Surrey'de yeniden seçildi. Ancak, aralarında adalet bakanı Alex Chalk, savunma bakanı Grant Shapps ve Avam Kamarası lideri ve Sunak'ın olası halefi Penny Mordaunt'un da bulunduğu kabinesinden 11 kişi koltuklarını kaybetti. Kayda değer tek kayıplar bunlar değil: Görev süresi boyunca Muhafazakarların ekonomik yeterlilik konusundaki itibarını yerle bir eden eski başbakan Liz Truss da Norfolk'taki koltuğundan oldu.

Suçlama faslı henüz hava karanlıkken başladı. Brexit hareketinin liderlerinden biri olan ve koltuğunu kaybeden Jacob Rees-Mogg, Sunak'ın selefi Johnson'ı görevden aldıkları için meslektaşlarını suçladı. Mordaunt, partinin başarısızlığından hayat pahalılığını ve sağlık hizmetlerine erişimi sorumlu tuttu. Swindon'da İşçi Partisi tarafından yenilgiye uğratılan Robert Buckland, daha sandıklar açılmadan Muhafazakarların kaybettiğini ilan eden eski İçişleri Bakanı Suella Braverman'ın disiplinsizliğinden yakındı. Öfkeli mizacıyla tanınan Braverman, partiye siyasi bir kibrin hakim olduğundan, partinin uzun süredir kendisini toplumdan üstün gördüğünden ve seçmenleri dinlemediğinden dem vurarak, rahatsız edici derecede yumuşak bir tonda konuştu. Daha aylarca bu tür şeyler yaşanacak.

İskoçya'da da iktidardakiler cezalandırıldı. İlk sonuçlara göre, İskoç Ulusal Partisi'nin (SNP) 48 sandalyeden sadece 10 sandalyeye düşeceği tahmin ediliyor. Parti finansmanı ile ilgili iç skandallar partiyi kuşatmış durumdaydı, bunun üzerine bir de herkesin nefret ettiği Muhafazakarların düşüşe geçmesi partiyi en önemli motivasyon araçlarından birinden mahrum bıraktı. SNP, İskoç koltuklarının çoğunluğunu kazanırsa, kuruluş amacı olan bağımsızlığı elde edebileceğini iddia etmişti. Şimdi ise bağımsızlığın hala popüler olduğunu gösteren kamuoyu yoklamalarını göstererek, öfke içinde bu iddiasını geri çekiyor. SNP'nin kaybı İşçi Partisi'nin kazancı oldu. Sonuçların çoğunun açıklanmasıyla birlikte parti, 57 İskoç milletvekilinden 37'sine sahip oldu, bu sayı 2019'da sadece birdi.

Nasıl bir hükümet

Şimdi asıl soru İşçi Partisi'nin nasıl bir hükümet kuracağı. Muhafazakar seçmenler için göçmenlik en önemli konu iken, İşçi Partisi seçmenleri için beşinci sırada yer alıyor. İşçi Partisi'nin seçmenleri Muhafazakarlara kıyasla daha genç, diploma sahibi olma olasılığı daha yüksek ve ev sahibi olma olasılığı daha düşük. Ancak analist Steve Akehurst, bugünün İşçi Partisi'nin 1997'de Tony Blair'in iktidara taşıdığı partiye kıyasla ekonomi konusunda daha müdahaleci olduğunu belirtiyor. Örneğin, "büyük işletmelerin sıradan insanlardan faydalandığını" söyleme olasılığı daha yüksek.

İngiltere'nin müstakbel Maliye Bakanı Rachel Reeves, ilk sonuçlar geldiğinde yaptığı açıklamada, "İngiltere'de yatırımları ve inşaatları çok uzun süredir engelleyen" ulusal planlama sistemine yönelik bir operasyon yapılacağını, bunun yapılacaklar listesinin başında yer aldığını söyledi. Partinin ayrıca İngiltere'yi özel yatırımlarla yeniden sanayileştirmek; harap durumdaki Ulusal Sağlık Hizmetini yeni teknolojiler ve önleyici tedavi yöntemleriyle yeniden inşa etmek; mahkemelerdeki yığılmalar ve hapishanelerdeki patlamalarla boğuşan ceza sistemini reforme etmek gibi büyük hedefleri var. Bunları yapabilmek için İşçi Partisi'nin Muhafazakarlardan devraldığı korkunç mali mirasın üstesinden gelmesi gerekecek.

Starmer'in en büyük vaadi hükümette istikrarı sağlamak ve İngiltere'ye yatırım getirmekti. Oysa gelecekte yaşanacak istikrarsızlıklar şimdiden kendini belli ediyor. Seçmenler 1960'lardan beri genellikle iki seçim arasında parti değiştiriyor: Kararsızlar küçük bir kabile olmaktan çıkıp çoğunluğa dönüştü.

İşçi Partisi’ne yönelik tehditlerden biri sağdan geliyor. Muhafazakarların çöküşü, Nigel Farage'ın hizmetindeki son parti olan Reform UK tarafından hızlandırıldı. Clacton'da oyların %46'sını alan Farage, Avam Kamarasına girmek için daha önce yaptığı yedi girişimin ardından nihayet başarıya ulaştı. Farage "kitlesel bir ulusal hareket" başlatma sözü verdi. İşçi Partisi içinde Reform UK ile nasıl başa çıkılacağı konusunda ciddi bir tartışma sürüyor. Bazıları Reform UK'ye karşı "dirençli" bir yönetim tarzı sürdürülmesi gerektiğini savunuyor. Diğerleri ise Reform UK’nın sığınmacıları Ruanda'ya sınır dışı etmek gibi kültürel konuları kullanan Muhafazakarlardan çok da farklı olmadıklarını söylüyor.

Bir başka tehdit de soldaki direnişçilerden geliyor. Gölge kültür bakanı Thangam Debbonaire, koltuğunu dört sandalye kazanan Yeşil Parti'ye kaptırdı. İşçi Partisi'nin gölge genel sekreteri ve partinin saldırı araçlarından biri olan Jonathan Ashworth'un bağımsızlara karşı kaybetmesi, partinin Gazze'deki savaş konusundaki tutumunun ne kadar çok Müslüman seçmen tarafından reddedildiğini gösterdi. Yeni sağlık bakanı Wes Streeting ise koltuğunu az farkla korudu. Corbyn, Islington North'da bağımsız olarak yeniden seçilmeyi başardı.

Starmer, İşçi Partisi'nin yönetimi için verilen bu mücadelenin, partiyi kuruluş amacı olan işçi sınıfının yeniden hizmetine sunmakla ilgili olduğunu söyledi. Hükümetinin üstleneceği görevin de bu olduğunu söyledi. Londra'daki kalabalığa "Yaşadığımız çağı oluşturan mücadele, güven mücadelesidir" dedi. Starmer kayda değer bir zafer kazandı. Ancak İngiliz siyasetinde istikrar arayışı devam ediyor.


Bu yazı, The Economist’te, 5 Temmuz 2024 tarihinde “Labour’s landslide victory will turn politics on its head” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviri yapılırken yazının belirli kısımlarında editoryal düzenleme yapılmıştır.