İNGİLTERE BAŞBAKANI Rishi Sunak'ın sosyal medyadaki takipçileri yüksek seviyede bir siyasete ve düşük seviyede bir kültüre maruz kalıyor. Başbakan bir paylaşımında İşçi Partisi'ni Manş Denizi üzerinden Britanya'ya insan kaçakçılığı yaparak kazanç sağlayan "suç çeteleriyle" aynı tarafta olmakla suçladı. Bir başka paylaşımda ise, neşeyle gülümseyen Sunak, ailesiyle birlikteydi. Oyuncak bebekle ilgili "pembiş" bir film olan Barbie'yi mi yoksa atom bombasının vaftiz babası hakkında bir biyografi filmi olan Oppenheimer'ı mı izleyeceklerine karar vermeye çalışıyorlardı. "İlk önce Barbie," diye paylaşımda bulundu özrü kabahatinden büyük politikacı.

Sunak'ın şen şakrak ve mahcup tavırları gözden kaçan bir gerçeği gizliyor: O, Margaret Thatcher'dan bu yana en sağcı Muhafazakâr başbakan. Mülteciler konusunda sert bir tutum takınması sadece bir başlangıç. Sunak, toplumsal meseleler, yetkilendirme ve çevre konularından tutun da Brexit ve ekonomiye kadar her konuda Downing Sokağı 10 numaranın son dönemdeki Muhafazakar sakinlerinden bile daha sağda yer alıyor. Ancak ne seçmenler ne de meslektaşları bunu fark etmiş görünüyor.

Eleştirmenler, Sunak'ın Manş Denizi'ni geçen küçük tekneler konusundaki sert tutumunu sadece hedef kitleye yönelik bir duruş olarak değerlendiriyor. Oysa Sunak bu sulardan insan akışını durdurmayı hükümetinin ana hedeflerinden biri haline getirmiş durumda. Başbakan, küçük teknelerle gelen insanların sığınma hakkını kısıtlıyor. 500 sığınmacıyı alabilecek bir mavna Dorset'te demirlemiş durumda ve taşıyacağı insan yükünü bekliyor. Sunak krizi en agresif ve göze çarpan şekilde çözmek istiyor. 

Önceki Muhafazakar başbakanlar partiyi liberalizme doğru sürüklerken, Sunak kararlı bir şekilde gelenekçi konumu sürdürüyor. 2010'dan 2016'ya kadar başbakanlık yapan David Cameron, milletvekillerinin çoğunluğunun karşı çıkmasına rağmen eşcinsel evliliği desteklemişti. Theresa May hükümeti, transların "kendi kimliklerini" belirlemelerine izin vermeye çalıştı, böylece insanlar tıbbi ya da uzun bürokratik süreçler olmadan cinsiyetlerini değiştirebileceklerdi. Ama o günler geride kaldı. İskoç Ulusal Partisi benzer kurallar getirdiğinde, Sunak hükümeti bunları engelleyerek 25 yıllık anayasal normları altüst etti. Trans hakları konusunda Sunak bir mücadele başlattı. "Ben kadının ne olduğunu biliyorum" diyor Sunak.

Her yeni Muhafazakar başbakan çevreciliği ile övünmüştür. David Cameron çevreci kimliğini alay konusu olacak kadar övdü, hatta Kuzey Kutup Dairesi içinde bir kızağa bindi. May, hükümetinin en önemli ama üzerinde en az yorum yapılan başarılarından biri olarak "net-sıfır" yasasını çıkardı. Sunak'ın hükümeti aynı hedefi isteksizce de olsa sürdüren çekimser bir takipçi. Eski bir bakan olan Zac Goldsmith istifa mektubunda başbakanın çevre konusuyla "hiç ilgilenmediğini" yazdı. Haklı da. Sunak ile seçimler arasında duran her türlü çevre sorumluluğu rafa kaldırılacaktır.

Parti içindeki eleştirmenler ise Sunak'ın gizli bir solcu olduğundan şikayetçi: O, pandemi sırasında bakanken para harcamakta çok hızlı davranan ve şimdi başbakan olduğu için vergileri kesmekte çok yavaş davranan bir adam. O cömertlik, seçimden ziyade zorunluluktan kaynaklanıyordu. Sunak, Cameron'dan bu yana gelen mali açıdan en muhafazakâr lider. Sunak'ın 2019'dan 2022'ye kadarki selefi Boris Johnson ve ondan önce gelen Theresa May, devletin büyümesi konusunda rahattı. Öte yandan Sunak bu fikirden rahatsız. Sunak'ın idolü, Thatcher'ın şansölyesi Nigel Lawson, vergileri ancak masrafları karşılayabildiği zaman düşürüyordu. Sunak da aynı yolu deniyor. Gerçi Muhafazakâr Parti'de ekonomi anlayışı o kadar karıştı ki mali açıdan atak davranmak proto-sosyalistlik olarak resmediliyor.

Artık Muhafazakârlar için bir politikadan ziyade dini bir mesele haline gelen Brexit söz konusu olunca, Sunak her zaman inançlı biriydi. Başbakanın kendi okul gazetesi için Avrupa süper devletinin tehlikeleri hakkında makaleler kaleme aldığı biliniyor. Bu özelliği onu eski başbakanlardan ayırıyor. Cameron Brexit'e karşı çıkmıştı. May ise tebessüm edip sineye çekti. Johnson inançtan ziyade sinizmle Brexit'i destekledi. Truss da benzer nedenlerle Brexit'i sevmeyi öğrendi. Sunak, Brexit'in geçmişte ve daima iyi bir fikir olduğunu düşünüyor ve bu konuda meslektaşları arasında yalnız.

Sunak'ın muhafazakâr kimliği kusursuz denebilecek kadar iyi. Ancak çok az kişi onu bu şekilde görüyor. Bunun kısmen bir yaş meselesi olduğu söylenebilir. Tony Blair ve Cameron gibi 40'lı yaşlarının başında iktidara gelen diğer başbakanlar ülkeyi daha liberal bir çizgiye çekmeye çalıştılar. Sunak'ın böyle bir planı yok. Bunda etnik kökeninin de rolü var. Muhafazakâr kabine etnik azınlıklarla dolu olmasına rağmen, hala beyaz olmayan Britanyalıların sol eğilimli liberaller olduğu düşünülüyor. Oysa bu giderek daha da yanlış bir düşünce haline geliyor.

Tam isabet

Neticede Sunak'ın kazandığı bu garip itibar, 2016'dan sonra İngiliz siyasetinin eski sağ-sol eksenini bozan karışıklığından kaynaklanıyor. Sunak'ın en kritik hamlesi Johnson'ı devirmek oldu. Eğer Johnson Brexit'in vücut bulmuş haliyse, suikastçısı da İngiltere'nin Avrupa Birliği'nde kalması gerektiğini savunanlardan biri olmalıydı. Muhafazakâr Brexitçiler geçen yaz yapılan liderlik yarışında Johnson'a sadık kalan ve Avrupa Birliği'nde kalmayı isteyen Truss'a yönelirken, Sunak daha liberal Muhafazakâr Parti milletvekillerinden oluşan bir gruba bel bağlamıştı. Üstelik bu durum sadece Muhafazakârlara özgü bir yanılsama da değildi. Johnson'ın profesyonellikten uzaklaşması ve Truss'un yarattığı kaosun ardından merkez kanat, çalışkan Sunak'ın yükselişini memnuniyetle karşıladı ve yetkinlikle liberalizmi birbirine karıştırdı. Sunak'ın görüşlerinden ziyade yaşı, tavırları ve geçmişine bakarak kendilerinden biri olduğunu düşündüler. Birçoğu hala öyle düşünüyor.

İşte bu ideolojik uyumsuzluk Sunak için tehlike yaratıyor. Sunak, partisini görüşlerinin gerçek olduğuna ikna etmek zorunda kalan bir başka eski başbakanı örnek alıyor. 2001 yılında, Yeni İşçi Partisi'nin seçimleri yeniden kazanmasının ardından, bir parti sözcüsü Tony'ye sağa kaymaktan vazgeçip vazgeçmeyeceğini sormuştu. Tony şöyle cevap verdi: "Durum sandığınızdan daha kötü. Buna gerçekten inanıyorum." Sunak, çok az kişi buna inansa da rahatlığından ziyade inancından dolayı muhafazakardır.


Bu yazı 27 Temmuz 2023 tarihinde Economist’te “No, really. Rishi Sunak is a right-winger” başlığıyla yayınlandı. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.