ÇAD'IN MAYIS 2024'te yaptığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonuçları, Mahamat Deby'nin uzun vadede iktidarını sağlamlaştırdığını gösterdi.

 

Mahamat, dönemin devlet başkanı olan babası Idriss Deby Itno'nun ani ölümünün (Nisan 2021) ardından iktidara geldi. 

 

Çadlılar, askeri geçiş döneminin ardından, kendilerini yeni bir otoriter döneme hazırlıyor. Fransa ve ABD başta olmak üzere Batı ise bölgedeki son müttefikini de kaybetmekten endişe ediyor.

 

6 Mayıs 2024'teki seçimler, Mahamat Déby'nin iktidara gelmesiyle beraber, üç yıllık bir geçiş döneminin de sonu oldu.

 

Anayasa Konseyi, seçime katılmaları için on adaya hak tanımıştı. Önde görünen adaylar ise geçici Devlet Başkanı Mahamat Déby ile onun atadığı Başbakan Succès Masra'ydı.

 

Masra, önce baba Déby'nin sonra da oğlunun şiddetli bir muhalifi olarak tanınıyordu. Bir yıl sürgünde kaldıktan sonra, Ekim 2023'te ülkesine dönen Masra, Déby tarafından Ocak 2024’te başbakan olarak atanmıştı.

 

Seçim sonuçları, 9 Mayıs'ta açıklandı. Déby, oyların %61.5'ini alırken Masra, %18.53'ünü ve eski başbakan Albert Pahimi Padacké %16.91'ini aldı. Diğer yedi adaydan ise %1 üzerinde oy alan olmadı. 

 

Anayasa Konseyi, 16 Mayıs'ta seçim sonuçlarını onayladı.

 

Mahamat Déby, 23 Mayıs'ta, beş yıllık devlet başkanlığı için yemin ederek göreve başladı. Masra, başbakanlıktan istifa ederek törene katılmadı. Aynı gün Mahamat Déby, Çad'ın Çin büyükelçisi olarak görev yapan Allamaye Halina'yı yeni başbakan olarak atadı. Halina, devlet protokolü genel müdürü olarak da görev yapmıştı.

 

Sahra Altı Afrika'daki demokratikleşme üzerine yaptığım araştırmaların bir konusu olarak, Çad siyasetini uzun yıllardır yakından takip ediyorum. Bu süreçte şunu gözlemledim: Mahamat Déby, kendisini seçilmiş başkan olarak meşrulaştırmak için elinden gelen her şeyi acımasızca yapıyor. Dolayısıyla baba Idriss Déby döneminde, Çad'ın 30 yıl boyunca gördüğü otokratik yönetimin oğlu döneminde de aynen devam edeceğini söyleyebilirim.

 

Idriss, geçiş döneminde şiddetli baskı ve yıldırma politikaları izlemiş, seçimleri şeffaflıktan uzaklaştırmış ve sözünden çıkmayan bir başbakan ve kabine atamıştı.

 

 

Çad halkı, Idriss Déby yönetiminde askerî sisteme ve baskıya alışmıştı. Silahlı güçler, her türlü direnişi bastırıyor ve halkı sindiriyordu.

 

Mahamat Déby de geçiş dönemini, güvenlik alanlarını genişletmek ve kendisine sadık güvenlik güçleri oluşturmak amacıyla kullandı.

 

Yaşanan bazı olaylar, Mahamat'ın güç kullanmaktan hiç çekinmediğini, hatta babasını dahi geçtiğini herkese gösterdi. Örneğin, Mahamat Déby'nin seçimlere katılmasına karşı 20 Ekim 2022'de düzenlenen protestolarda yüzlerce kişi vurularak öldürüldü.

 

Muhalefet üzerindeki baskı da giderek arttı ve muhalefet lideri Yaya Dillo, 28 Şubat 2024'te idam edildi. Mahamat Déby'nin kuzeni olan Dillo, cumhurbaşkanlığı seçimleri için de ciddi bir adaydı. Öldürülmesinin ardından neredeyse tüm muhalif sesler kesildi.

 

Ön seçim sonuçlarının açıklandığı tarihte bile başkent N'Djamena, tanklar ve silahlı güçler tarafından kuşatılmıştı. Bazı kaynaklar, Mahamat Déby'nin zaferinin akşamında 200'den fazla kişinin öldürüldüğünü söylüyor ki öldürülenlerin çoğu muhalefetin güçlü olduğu yerlerde yaşayanlar…

 

 

Çad siyasetiyle ilgilenen pek çok gözlemci ve analist, daha seçimler yapılmadan bir tahminde bulunmuştu. Buna göre, geçici devlet başkanının zafer kazanacağı ve böylece otoriter yönetimin babadan oğula geçeceği bekleniyordu.

 

İşin buraya geleceğini tahmin etmek hiç de zor değildi. Nitekim:

 

• Mahamat Deby'nin seçim yetkililerini ve anayasa konseyini ataması,
 

• Sonuçların her seçim merkezinde gösterilmesi zorunluluğunu ortadan kaldıran yeni seçim kanunun uygulamaya konulması,
 

• Oy verme merkezlerinde ve bölge ofislerinde oy sayım fotoğraflarının çekilmesinin yasaklanması,
 

• Muhalefet partisi temsilcilerinin oy sayım merkezlerine girişlerinin engellenmesi (ki Masra'nın partisi Les Transformateurs'un üyeleri bunun için tutuklandı),
 

• Seçimleri gözlemlemek için Avrupa Birliği'nin finanse ettiği 3.000 civarındaki sivil toplum üyesinin reddedilmesi,
 

• Ve seçim günü yaşanan ihlallere ilişkin görgü tanıklarının ifadeleri, bunun birer göstergesiydi.

 

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu ve Sahel-Sahra Devletleri Topluluğu gibi bölgesel örgütlerin gözlemcileri, seçimlerin özgür ve adil olduğunu ilan etti. Fakat bu açıklama, daha oy sayımı bitmeden gelmişti. Seçimlerde hile yapıldığı gerekçesiyle bir devlet başkanını suçlamamanın ardında siyasi nedenlerin olduğunu içtenlikle söyleyebilirim.

 

 

Mahamat Déby'nin kurduğu kabine, neredeyse hiç değişmeden devam ediyor.

 

Yeni Dışişleri Bakanı Abderaman Koulamallah ve mülki idareden sorumlu Bakan Limane Mahamat, bu geçiş sürecinde Déby'yi desteklediler.

 

Halina, 2016'dan bu yana önce Idriss Déby, ardından da oğlu Mahamat için cumhurbaşkanlığında görev aldı. Mahamat Déby, anılarında Halina için "sadıkların en sadıkı" ifadesini kullanıyor.

 

Mahamat Déby, hükûmetteki muhalif sesleri de susturdu. Kazandığı zaferin ardından, ulusal birlik hükûmeti döneminin sona erdiğini ilan etti. Böylece eski başbakan, tüm siyasi erkini kaybetti.

 

 

Batı, 2021'de iktidara geldiğinden beri, Mahamat Déby'yi destekliyor.

 

Alınan uluslararası destek, çoğu kez ülkenin istikrarı vurgulanarak meşrulaştırıldı. Idriss Déby'yi desteklemek için de aynı gerekçe öne sürülmüştü.

 

Fransa ve ABD'nin Çad'da, askerî üsleri bulunuyor. İki ülke, Mali, Nijer ve Burkina Faso'daki üsleri terk etmek zorunda kaldığı için Çad'taki üslerini muhafaza etmek istiyor. Bu, Batı'nın Rusya ya da Çin'e kaptırmak istemediği Sahel bölgesindeki nüfuzuyla ilgili bir durum.

 

Mahamat Dèby, Batı'nın endişeli olduğu hususları nasıl körükleyeceğini iyi biliyor. Ocak 2024'te Moskova'ya yaptığı ziyaret esnasında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşmesi de bunu gösteriyor. Nitekim bu görüşme, Batı için Mahamat'ın yararına olacak her yerden yardım almaya açık olduğuna dair bir uyarı mesajı taşıyor.