LATİN AMERİKA ülkesi Peru'da Devlet Başkanı Pedro Castillo'nun 8 ay içinde 4. kez kabinesi ve 42 bakanı değişti; hakkında 2 kez de gensoru verildi.

Kongre’deki sağ muhalefet, Devlet Başkanı Castillo hakkında köprü inşası ihale sürecinde görevi kötüye kullanma suçlamasında bulundu. Ancak Castillo bu iddiaları reddederek "çıkar gruplarının" ve "sağcı partilerin" onu devirmek istediğini öne sürdü.

Kongre'de 8 saatten fazla süren bir tartışmanın ardından, 55 milletvekili Castillo'nun görevden alınması lehinde, 54'ü aleyhte ve 19'u çekimser oy kullandı. Peru’da siyasi huzursuzluk yeni değil. Son beş yılda, ülkede sokak protestoları nedeniyle görevden alınan beş cumhurbaşkanı oldu. Castillo ise 6. olmaktan son anda kurtuldu.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve küresel aktörlerin Rusya'yı dünya petrol piyasalarından tecrit etme kararı petrol fiyatlarının yükselmesine neden oldu.

Arjantin veya Venezuela gibi bölgedeki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, Peru, ihtiyaç duyduğu petrolün çoğunu ithal ediyor. Bu, Kovid-19 pandemisinin ve karantinaların etkisinden kurtulma sürecinde ekonomiyi tekrar vurarak ülkenin ani fiyat artışlarına maruz kalmasına neden oldu.

Başkan olmadan önce Castillo, bir sendika lideriydi. Cajamarca'nın kırsal bölgesinde daha iyi ücret ve çalışma koşulları talep eden küçük bir okulda öğretmendi.

Bugün ise Lima'nın banliyölerindeki kentsel işçi sınıfı ve ülke genelindeki kırsal çiftçilerin eleştirilerinin odağında. Çünkü Peru toplumunun dezavantajlı kesimleri, gıda ve ulaşım için çok yüksek fiyatlar ödemeleri, dolayısıyla enflasyonist sarmaldan özellikle çok etkilendiler.

Rusya-Ukrayna  Savaşı, Castillo'yu zor durumda bırakıyor

Rusya-Ukrayna savaşının, özellikle Latin Amerika’nın büyük ülkeleri Brezilya, Arjantin ve Meksika açısından kötü etkileri oldu. Çünkü küresel tedarik zinciri kesintisi ve artan enerji fiyatları, yaşam maliyetinde ciddi artışlar yarattı. Bazı ülkeler 'Ukrayna faktörünü' özümsüyor ve yönetiyor. Ancak Peru Başkan Pedro Castillo yönetimi, siyaseten zayıf olması nedeniyle dışsal bir şoku, tam teşekküllü bir iç krize dönüştürüyor.

Solcu Castillo sekiz aydır görevde ve bu süre boyunca sağ eğilimli Kongre tarafından verilen 2 gensorudan kurtulmayı başardı. İkinci suçlama girişiminin başarısız olduğu gün (28 Mart), yeni bir sorun ortaya çıktı; yakıt fiyatlarındaki artışları protesto eden ulaşım sendikaları grev yaptı. Huancayo (Junín bölgesi) gibi şehirlerdeki gösteriler, çatışmalar ve yağmalara yol açtı. Sonraki günlerde yollar kapatıldı ve protestolar Piura, Lambayeque, La Libertad, Amazonas, Cajamarca, San Martín, Ica, Huánuco ve Cusco bölgelerine yayıldı.

Grevlerin başladığı günlerde sorunu ciddiye almayan Castillo daha sonra çeşitli tavizler verdi.  Benzin ve motorin satış vergilerini Haziran ayının sonuna kadar askıya aldı. 12 aylık enflasyon oranındaki ani artışa karşılık olarak (Mart ayında %7,45, on yıldan uzun bir süredir en yüksek seviye) asgari ücrette %10'luk bir artış açıkladı. Asgari ücreti aylık 1,205 PEN'e (281 ABD Doları) yükseltti. Ayrıca protestolara artan gübre fiyatlarını protesto eden çiftçiler de katıldı. 

Ancak bu noktada Castillo hükümeti büyük bir politik kararsızlık yaşadı. 4 Nisan akşamı geç saatlerde hükümet, ani bir kararla Lima ve komşu liman kenti Callao'da ertesi gün sabah saat 2'den itibaren geçerli olmak üzere ve aynı gün gece yarısına kadar sürecek sert bir sokağa çıkma yasağı ilan etti. Ancak bu karar bazı yerlerde sükuneti sağlarken yer yer şiddetli çatışmalara da neden oldu. Bazı kamu binaları ateşe verildi; Lima’da bulunan yüksek adalet mahkemesine saldırlar gerçekleşti. Protestocular ayrıca Peru'nun en önemli kuzey-güney ulaşım ve trafik yolu olan Pan-Amerikan Otoyolu'nu trafiğe kapattı. Yetkililer, en az dört kişinin öldürüldüğünü açıkladı.  Bu olaylardan sonra Castillo hükümeti hızlı bir U dönüşü yaptı. Sokağa çıkma yasağını askıya aldı. Böylece 4 Nisan'da, artan akaryakıt fiyatlarına karşı protestoları bastırmak için ilan edilen sokağa çıkma yasağı, ayaklanmaları daha fazla tetiklemesi üzerine 5 Nisan'da kaldırdı.

Gelinen noktada Castillo, protestolar ve sağcı muhalefet arasında sıkışmış durumda. Şimdiye kadar sağ partiler, başkanı görevden almak için ihtiyaç duydukları üçte iki çoğunluğu elde edemediler. Fakat sert eleştirilere devam ediyorlar. Ocak ayı sonunda başbakanlıktan istifa eden Mirtha Vázquez, sokağa çıkma yasağını “keyfi bir önlem” olarak kınadı. Castillo'yu destekleyen Juntos por Peru (JPP) sol koalisyonunun lideri Verónika Mendoza, "hükümet yalnızca değişim vaatlerine ihanet etmekle kalmıyor, aynı zamanda çatışmaları sağın tercih ettiği yöntemleri kullanarak çözmeye çalışıyor" dedi. 

Peru devlet başkanı Castilo, göreve başlayalı daha bir yıl bile olmadan 4 kabine değişikliği, 2 gensoru ve şiddetli protestolar ile karşı karşıya kaldı; kendisine olan destek yaklaşık %25'e kadar düştü. Dolayısıyla Castillo, acil bir sorunla karşı karşıya ve protestoların yakın zamanda dinmeyeceği ön görülüyor.  

Çünkü ekonomik göstergeler iç açıcı değil. Bu durum Castillo’nun deneyimsizliği ile birleşince ortaya ciddi bir kaotik ortamın çıkmasına neden olmuş durumda. Castillo, aylık asgari ücreti %10,2 oranında artırarak 1.025 PEN'e (281,59 ABD Dolara) yükselten bir kararname imzaladı. Bu, eski cumhurbaşkanı Pedro Pablo Kuczynski'nin (2016-2018) %9,4 oranında artırdığı Mart 2018'den bu yana asgari ücrette yapılan ilk artış oldu. Yeni asgari ücret 1 Mayıs'ta yürürlüğe girecek. Karar, hem bir önceki zamdan bu yana oluşan enflasyon seviyesi göz önüne alındığında artışın yetersiz olduğunu savunan sendikalar hem de ücret artışı konusunda kendilerine danışılmadığını söyleyen işadamları tarafından eleştirildi. Ulusal istatistik enstitüsü (INEİ) tarafından 1 Nisan'da açıklanan son enflasyon rakamlarına göre, Mart ayında aylık enflasyon %1,50 ile yıllık enflasyonu %7,45'e getirdi.

Peru Merkez Bankası (BCRP), art arda 9. aylık faiz artışında gösterge faiz oranını 50 baz puan artırarak %4,50'ye çıkardı. BCRP, yıllık enflasyonun Mart ayında %6,82 ile %1-3'lük hedefin iki katından fazlasına ulaştığını ve bu hedef aralığına 2023'ün ikinci ve üçüncü çeyreğine kadar dönmesinin beklenmediğini belirtti. BCRP'nin açıklamasında, “Mart ayında ekonomik beklentiler kötüleşti” denildi. Covid-19 pandemisinden kaynaklanan tedarik zinciri darboğazlarının devam ettiği vurgulandı. Ayrıca Rusya'nın Ukrayna'daki savaşının emtia fiyatları üzerinde yarattığı yukarı yönlü baskının gelişmiş ekonomilerde de belirsizliğe neden olduğu açıklandı.

Sonuç itibarıyla Peru uzun zamandır ekonomik krizle boğuşuyor. Mart ayında enflasyon, artan akaryakıt ve gıda fiyatlarının etkisiyle 26 yılın en yüksek seviyesine ulaştı.

Krizinin arka planı

Solcu Cumhurbaşkanı Pedro Castillo, dünyanın en büyük ikinci bakır üreticisi olan Peru’nun madencilik şirketlerine karşı protestolara karşı daha sert bir duruşun sinyalini verdi. Bu bağlamda sağ muhalefetle ciddi bir gerilim yaşasa da orduyla uzlaşmacı bir görüntü veriyor.

Güney Bakır Corp (SCCO.N)’in Cuajone'daki madencilik faaliyetleri, çoğunlukla yerli ve çevreci protestocuların maddi tazminat ve gelecekteki karlardan pay talep etmesi nedeniyle Şubat ayının sonundan bu yana durduruldu.

Çarşamba günü Castillo hükümeti, Cuajone madenine askeri güç göndereceğini ve 50 günden fazla bir süredir kapatılan madende protesto hakkını askıya alacağını söyleyerek olağanüstü hal ilan etti. 

Resmi adı Southern Copper Corporation olan SCCO.N, New York borsasında da faaliyet gösteren Meksika-ABD ortaklığı bulunan bir küresel şirket ve entegre bir bakır üreticisi. Şirket bakır üretiminin yanı sıra üretim sürecinde molibden, gümüş, çinko, sülfürik asit ve diğer metaller dahil çeşitli yan ürünler elde ediyor. Faaliyet alanları, Peru operasyonları, Meksika açık ocak bakır madenleri ve IMMSA birimi olarak tanımlanan Meksika yeraltı madenciliği operasyonlarını kapsıyor.

Peru'nun maden zenginliğinden daha fazla pay almayı uman yoksul maden bölgelerindeki seçmenlerin desteğiyle geçen yıl göreve başlayan Castillo açısından madencilik krizi önemli bir kırılma oldu. Ancak Castillo buna rağmen protestocularla çatışmaktan kaçındı.

Bu arada, geçen ay yerli Fuerabamba topluluğunun sakinleri, Çin'e ait MMG Ltd'nin devasa Las Bambas açık bakır ocağı yatağına yakın yerde protesto gerçekleştirdi. Protestolar, Castillo'nun geçen Temmuz'da göreve başlamasından bu yana, Anglo-Swiss Glencore'un (GLEN.L) Antapaccay ve Kanada merkezli Hudbay Minerals Inc'in (HBM.TO) Constancia ve Glencore ve İngiliz-Avustralyalı madenci BHP (BHP.AX) Antamina madenleri dahil Peru'daki diğer maden ocaklarını da vurdu.

Protestolar, Peru’nun yüksek küresel enflasyon ortamında daha yavaş büyümeyle mücadele ettiği bir zamanda ülkedeki bakır üretiminin %20'sine tekabül ediyor. Çinli ve Batılı madencilik şirketlerine yönelik protestolar hiç olmadığı kadar uzun sürüyor ve daha önce sosyal çatışmaların görülmediği bölgelere yayıldığı için ekonomiyi ve Peru işçi sınıfını olumsuz etkiliyor.

Protestolar maden bölgeleri Cuajone ve Las Bambas'da faaliyet gösteren şirketleri etkilediğinden ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasının %1,5'ini oluşturduğu Peru'da sıkıntı daha da arttı. Southern Copper ve MMG'nin hisseleri geçtiğimiz hafta sırasıyla %5 ve %8'in üzerinde değer kaybetti.

Las Bambas, maden çatışmalarıyla ünlüdür ve madenin açıldığı 2016'dan bu yana 450 günden fazla yol ablukasıyla karşı karşıya kaldı.

Hatta on yıldan fazla bir süre önce dünyanın en iyi bakır madenlerinden biri olan Las Bambas'ın inşasına yer açmak için Nueva Fuerabamba adlı kompakt bir kentsel kasabaya yaklaşık 400 Fuerabamba ailesini yerleştirilmişti. Maden yöneticileri, yerel sakinleri taşımak için tazminat olarak 161 milyon dolar ödendiğini iddia ediyor.

Sonuç olarak Peru, Rusya-Ukrayna krizinin tetiklediği dünya çapında bir fiyat artışının ortasında, tarihindeki en yüksek enflasyonuyla mücadele ediyor. Gübre ve yakıt arzının azalması nedeniyle temel gıda maddelerinin fiyatlarının artması, Peru'daki ve diğer gelişmekte olan ekonomilerdeki yoksul sakinleri orantısız bir şekilde etkileyerek hükümetleri sarstı.

Bir zamanlar İnkalar tarafından kurulan ve şimdi Machu Picchu'nun kalıntılarına açılan bir kapı ve bir And şehri olan Cuzco'da işçi sendikaları greve başladılar, ulaşım hizmetlerini kapattılar ve bölgedeki yolları kapattılar. 

Protestocular Castillo'nun su, elektrik ve gaz fiyatlarını düşürmesinin yanı sıra ülkenin piyasa dostu anayasasını yeniden yazmasını talep ediyorlar. Hükümet, çözüm bulmak için çalışma grupları kurmayı kabul etti, ancak henüz net bir taviz vermedi. Ancak yükselen enflasyon Castillo'nun zaten azalan popülaritesini olumsuz etkiledi.

Sokağa çıkma yasağı geri teptikten sonra, Peru'nun uluslararası petrol fiyatını kontrol etme kapasitesine sahip olmadığı göz önüne alındığında, Başkan'ın seçenekleri tükeniyor gibi görünüyor. Ukrayna'daki çatışma şiddetlenmeye devam ederken mevcut enflasyon ortamının devam edeceği tahmin ediliyor. Akaryakıt fiyatlarını düşürmek için daha fazla sübvansiyon, Peru'nun borçlarını artıracak ve hırpalanmış maliyesine daha da zarar verecektir.