ORTA AMERİKA ülkesi Meksika'da halk, yeni başkan ve Kongre'yi seçmek için 2 Haziran'da sandık başına gidecek. Başkanlık için iki kadın aday ön plana çıkmış durumda. Birincisi ve seçimin favorisi Başkan Andres Manuel Lopez Obrador'un (AMLO olarak bilinir) iktidardaki Moreno Partisi’nden (Ulusal Yenilenme Hareketi) Claudia Scheinbaum. İkincisi ise Broad olarak bilinen Meksika için Güç ve Kalp koalisyonundan Bertha Xochitl Galvez.

Başkanlık seçimi ile ilgili yapılan anketlere göre muhalif Galvez, iktidar partisinin adayı Scheinbaum’a karşı oldukça geride kalıyor. Öyle ki son anketler Sheinbaum'un Galvez'e karşı yüzde 20'nin üzerinde bir farkla kazanacağını gösteriyor. El Pais’in 18 Ocak'ta yaptırdığı bir ankete göre Sheinbaum yarışı Galvez'e karşı 27 puan farkla önde götürüyor. Şubat-2024’te yayınlanan El Financiero anketine göre, Sheinbaum’un oy oranı yüzde 48 iken Galvez ise yüzde 32 oy oranına sahip. Bu 16 puanlık bir fark çok büyük olmasına rağmen diğer anketlerden daha yakın. Anket veri tabanı Oraculus’a göre ise çoğu ankette Sheinbaum 20 ila 30 puanlık bir fark ile zafere ulaşmaya yakın.

Son hafta açıklanan anketlerde de durum benzer. Öyle ki Sheinbaum, Galvez'in yüzde 31 oy oranına karşı yüzde 63 oy oranıyla yarışta önde. Üçüncü aday Yurttaş Hareketi Partisi'nden Jorge Alvarez Maynez ise yüzde 3 gibi tek haneli rakamlarda kalarak iki adaya karşı oldukça geride. Seçim kampanyası kızıştıkça ve Galvez daha çok tanınır hale geldikçe fark belki azalabilir. Ancak 2023 Haziran ayında Sheinbaum'un partisi olan Morena'nın 6 valilik seçiminden 4 vali kazanarak çıkması ve halihazırda partinin 32 eyalet valiliğinden 23'ünü elinde tutmasıyla bu başkanlık seçim sonucunun büyük oranda iktidar partisinin lehine olacağını söylemek mümkün. Bu sonuçlar, İşçi Partisi (PT) ve Yeşiller ile Tarih Yazmaya Devam Edelim koalisyonuna liderlik eden AMLO ve partisinin devam eden popülaritesini yansıtıyor. Her ne kadar Galvez'in oyları artıyor olsa da halen çok geride. 

Morena Partisi, Kongre'deki oylamada PRI-PRD koalisyonuna karşı 41'e 31 önde gidiyor. Morena, 2021 Kongre ara seçimlerini 44’e karşı 41 ile kazandı. Bu, kongrede çoğunluğu elde etmek için yeterliydi. 10 puanlık bir fark ise daha önemli bir zafer marjı olacaktır.

Sheinbaum akıllı bir siyasetçi. Oldukça temkinli ve önemli bir destek kaybına mal olacak hatalar yapması pek olası değil. Sheinbaum, enerji mühendisliği alanında doktora derecesine sahip ve enerji, çevre ve iklim değişikliği konularıyla yakından ilgili. 1 Mart'ta başkent Mexico City'nin dev meydanı Zocalo, Sheinbaum'un destekçileriyle doldu ve destekçilerinin ona verdiği isimle Claudia, “Claudia!, Claudia!” ve "La Presidenta!" tezahüratları altında kalabalık bir miting yaptı. Her ne kadar desteğinin büyük kısmı akıl hocası AMLO'nun popülaritesinden kaynaklanıyor olsa da destek oranı yüzde 69'a ulaşıyor. Bu, onlarca yıldır herhangi bir Meksika başkanı arasında en yüksek oran.

Mevcut Başkan Lopez Obrador'un desteği ve Mexico City belediye başkanı olarak geçirdiği başarılı dönem, Sheinbaum'a sağlam bir liderlik sağlıyor. Bu durum seçim kampanyasında güçlü vaatleri de beraberinde getiriyor. Yoksullar ve yaşlılar için refah programlarının genişletilmesi, çocuklar ve anneler için yeni programların ve sosyal yardımların devamlılığı konuların bazıları.

Sheinbaum bir pragmatist. Kendisi neoliberal ekonomiye şüpheyle yaklaşmak ve serbest piyasa şartlarına izin vermek yerine, yoksulluk ve eşitsizlikle etkin bir şekilde mücadele etme kararlılığı da dahil olmak üzere güçlü sol eğilimlere sahip. Sheinbaum aynı zamanda, yaklaşık 22 milyon insanın yaşadığı dünyanın en karmaşık şehirlerinden birinin belediye başkanıydı. Kendisi görevden yüzde 66'lık bir onay oranıyla ayrıldığı göz önüne alındığında, görevde kaldığı sürece Mexico City sakinleri tarafından genellikle başarılı olarak görüldü. Sheinbaum, enerji uzmanı olmasının yanı sıra aynı zamanda kararlı bir çevreci de.

Diğer başkan adayı Galvez ise bilgisayar mühendisliği mezunu ve 1990'larda birkaç küçük yüksek teknoloji şirketi kurdu; bunlardan biri lüks emlak girişimlerine "sürdürülebilir" hizmetler satıyordu. Galvez muhalefet için harika bir aday. Çünkü şaibeli bir geçmişi yok. Kişisel hikayesi ilgi çekici. Yolsuzluğa bulaşmış değil ve geçmişteki yolsuzluk ağlarıyla da bağlantısı yok. İş dünyası yanlısı ve refah yanlısı politikaların bir karışımını benimsemiş, bu da onu sağ-sol ekonomik yelpazede belirlemeyi zorlaştırıyor ve bu onun geniş bir çıkar ve seçmen koalisyonuna hitap etmesini sağlıyor. Sosyal medyada ve halkın önünde özgün görünüyor. 1999'da İsviçre'nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu tarafından “Dünyanın Geleceğinin 100 Küresel Lideri”nden biri olarak tanındı. Bu, elit kesimden birinin onu fark ettiğini ve onu yetiştirdiğini gösteriyor. 2000 yılında Business Week dergisi de onu “25 Latin Amerika Yeni İş Elitisinden” biri olarak adlandırdı.

Galvez, Meksika siyasinin en önemli 3 partisinden biri olan ve 2000 yılına kadar kesintisiz yetmiş yıl boyunca Meksika'yı yöneten Kurumsal Devrimci Parti (PRI), sağcı Ulusal Eylem Partisi (PAN) ve sosyal demokrat Parti (PRD) arasındaki seçim ittifakının adayı. Galvez'in bu yıl PAN/PRI/PRD koalisyonunda cumhurbaşkanlığına aday olması, yalnızca bu üç parti arasındaki azalan siyasi farklılıkları değil, aynı zamanda onun siyasi ilkelerden tamamen yoksunluğunu da yansıtıyor.

Galvez, AMLO'nun sınırlı gelir destekleri gibi sosyal programlarını sürdüreceği konusunda ısrar ederken, sağlık ve kamu güvenliği eksikliği gibi alanlardaki “başarısızlıklarını” düzelteceğine belirsiz bir şekilde söz veriyor. Aynı zamanda kendisini sınırlı cephelerde “ilerici” olarak tanıtıyor ve hem Meksika Yüksek Mahkemesinin yakın zamanda onayladığı kürtaj hakkını hem de LGBT+ haklarını destekliyor. 

AMLO Yönetimine İlişkin Referandum

Her şeyden önce Haziran başkanlık seçimleri, Sheinbaum'un temsil ettiği Lopez Obrador'un görev süresine ilişkin bir referandum olacak. Yıl sonu anketleri, ekonomide ve özellikle kamu güvenliğinde oldukça düşük puanlara rağmen, başkanlığının %60 oranında onay aldığını gösteriyor. Böylelikle son 4 Meksika başkanının destek oranlarını da geçmiş durumda.

Bunun bir kısmı mütevazı nakit transferleri ve 130 milyon kişiye ulaşan asgari ücret artışlarından kaynaklandı. Geçtiğimiz 1 Ocak'ta yapılan yüzde 20'lik asgari ücret artışının ardından, AMLO'nun görev süresi boyunca asgari ücret reel olarak iki katına çıktı. Ancak günlük asgari ücret 249 peso gibi düşük bir seviyede -yaklaşık 14,50 dolar- ve ayda 434 dolar gibi çok düşük bir seviyede kalıyor. 

López Obrador ayrıca 65 yaş üstü kişiler için mütevazi ek emeklilik ödemeleri ve gençler için burs veya çıraklık programları başlattı. Ayrıca çiftçilere yönelik “Ekim Hayatı” adı verilen sınırlı bir nakit transferi programını hayata geçirdi.

Ancak yine de en tepedeki yüzde 10’luk elit kitle, milli gelirin yüzde 60'ını almaya devam ediyor ve bu da Gini endeksine göre OECD'deki en yüksek eşitsizlik seviyelerinden birine yol açıyor. 2023'te dünyanın en yüksek 25'inci seviyesine ulaşan Meksika'nın 14 milyarderi, AMLO kapsamında servetlerini büyük ölçüde artırdı.

AMLO, görev süresi boyunca kemer sıkma önlemlerini benimsedi. “Cumhuriyetçi kemer sıkma politikası” olarak adlandırdığı sıkı bir maliye politikası izledi. COVID'e karşı her türlü teşvikten kaçındı. Orduya yüksek harcama desteği verdi. Askerleri kışlalara gönderme vaadi AMLO'nun 2018'de seçilmesine yardımcı oldu. Yönetiminde "şiddetle mücadele"nin gerekli olduğunu iddia ederek askerlerin yurt içinde konuşlandırılmasını anayasa'da kutsal saydı. Ancak iktidardaki ilk dört buçuk yılı boyunca 160.000'den fazla cinayet işlendi. İki mega proje açıklayarak yoksul bölgelerin kalkınmalarını teşvik etti. Bunlar ulusal petrol şirketi Pemex için Dos Bocas petrol rafinerisinin inşasını içeren 12,5 milyar dolar proje ile tatil bölgelerini birbirine bağlayacak "Maya Treni"nin inşası için 9 milyar dolarlık bir diğer projeyi içeriyordu.

AMLO, merkez bankasının salgın sırasında faiz oranlarını yüksek tutma ve enflasyon yeniden ortaya çıktığında faiz oranlarını daha da artırma kararlarını destekledi. Böylelikle 2023'te yüzde 11,25'lik rekor yüksek seviyesini korudu. Meksika'da enflasyon, geçen yılın büyük bölümünde yüzde 7,5 civarındaydı. Brezilya için bu oran yüzde 4-5 civarında. Peso, temmuz ayında dolar karşısında sekiz yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Kemer sıkma büyümeyi öldürdü, ama pezoyu sağlam tuttu. Yabancı yatırımcılar Meksika'yı, herhangi bir şekilde sola dönüş yapan bir ülke olarak değil, küresel dalgalanmalardan korunmak için bir sığınak olarak gördü.

Meksika'daki kitleler geçinmek için mücadele etmeye devam ediyor. Meksika'nın yoksulluk analiz kurumu Coneval, ağustos ayında yoksulluk oranının 2018'de nüfusun yüzde 49,9'undan 2022'de yüzde 43,5'e düştüğünü iddia eden bir rapor yayınladı. Ancak bu 55 milyonun üzerinde insana tekabül ediyor.

Rapor aynı zamanda, yeterli yiyecek almaya bile yetecek geliri olmayan kişiler olarak tanımlanan aşırı yoksulluğun 2018'de 8,7 milyon kişiden 2022'de 9,1 milyona yükseldiğini de açıkladı. Nüfusun üçte ikisi banka hesabı kullanmıyor ve yüzde 5'ten azının ev ipoteği var. Pek çok aile, başta ABD olmak üzere yurtdışındaki Meksikalı işçilerden gelen 60 milyar dolardan fazla paraya güvenmek zorunda kalıyor.

AMLO, askeri istismarları ve şiddeti önlemek için kampanya yürüttü ve "orduyu kışlaya gönderme" sözü verdi. Bunun yerine, yönetiminin önemli bir dayanağı haline gelen askeri yetkililerle yakın ilişkiler kurmaya çalıştı. AMLO, federal polisi militarize eden ve onun yerini alan 100.000'den fazla askerden oluşan bir Ulusal Muhafız kurdu. Çoğunlukla Ordu ve Donanma askerlerinden oluşan ve ordu tarafından yönetilen ve eğitilen, ancak anayasada Kamu Güvenliği Bakanlığına bağlı bir “sivil kurum” olarak yer aldı. 

AMLO'nun liderliği altında Ulusal Muhafızlara, imza niteliğindeki birçok projenin inşası, büyük liman ve havalimanlarının idaresi ve göçmenlik uygulamalarının da aralarında bulunduğu çok sayıda sorumluluk verildi. Toplamda AMLO, ordu bütçesini %22, donanma bütçesini ise %17 artırdı. Meksika Silahlı Kuvvetleri, Maliye Bakanlığı'nın 2024 için önerdiği bütçe kapsamında yüzde 81'lik devasa bir artış alacak. Bu durum bile Ordunun AMLO ve Partisi Morena’yı desteklemesi için yeterli bir seçenek.

Yatırımcılar Sheinbaum’den "Endişeli Değil"

Ulusal ve Uluslararası yatırımcılar, "makro ekonomiden anlayan" teknik bir kişi olarak nitelendirdiği Sheinbaum hakkında "aşırı endişeli değiller". Meksika'ya doğrudan yabancı yatırım 2023'ün ilk üç çeyreğinde 33 milyar dolara ulaştı. Projeksiyonlar, yabancı şirketlerin 2024'te 100 milyar dolar yatırım yapacağı yönünde. Bunun 17 milyar doları Çin’e ait. Ancak ABD, Çin'i kontrol altına alma ve ekonomik büyümesine karşı koyma girişimlerini artırırken, özellikle "kıyıya yakın" yaklaşıma yönelmesiyle, Amerikan sermayesi Meksika'ya yatırım yapma konusunda özellikle istekli oldu. 

Mesela ABD'nin en büyük bankası JPMorgan Chase'in CEO'su Jamie Dimon Kasım ayında şunları söyledi: “Bunun büyük fırsatlardan biri olduğunu düşünüyorum. … Meksika bir numaralı fırsat olabilir” dedi. Tesla'nın CEO'su Elon Musk, 1 Mart'ta Nueva León eyaletindeki Monterrey şehrinin hemen batısında bir elektrikli araç “giga fabrikası” inşa edeceğini duyurdu. Keza Sheinbaum, seçim kampanyasının merkezinde lityum ve elektrikli araçların geliştirilmesi olan "elektromovilidad"ı öne çıkardı ve bunu "ülkenin geleceği" olarak tanımladı. 

Bu bağlamda kendisini Marksist ve anti-emperyal olarak tanımlasa da Lopez Obrador, Meksika iş dünyası ve ABD ile yakın ilişkileri artırarak sürdürdü. Meksika oligarşisinin zenginliği son birkaç yılda hızla artarken, aşırı eşitsizlik de yükseliş eğilimini sürdürüyor. Özellikle COVID-19 salgını, dünyanın geri kalanında olduğu gibi Meksika'da da tarihteki en büyük yukarı doğru servet transferine tanıklık etti.

Mart 2024 itibarıyla Forbes, toplam serveti 184 milyar dolar olan 14 Meksikalı milyarderi listeledi. 2018 yılında mevcut yönetimin başlangıcında bu kişilerin toplam serveti 125 milyar dolardı. Bu, yalnızca altı yıl içinde servetlerinde yüzde 47'lik bir artışı temsil ediyor. Meksika'nın en zengini Carlos Slim'in serveti aynı dönemde yüzde 50 artarak 67 milyar dolardan 102 milyar dolara çıktı. Bunların büyük kısmı Başkan Lopez döneminde gerçekleşti.

Meksika oligarşisi, Başkan Andres Manuel Lopez Obrador'un politikaları sayesinde zenginliğini artırmayı başardı. AMLO kendisini solcu bir politikacı olarak tanıtırken, büyük şirketlerin lehine olan politikalar uyguladı. AMLO'nun Temmuz 2018'deki seçimi kazandıktan sonra gerçekleştirdiği ilk eylemlerden biri, ülkenin iş dünyasının seçkinleriyle kapalı kapılar ardında buluşmaktı. Özellikle Carlos Slim'in, kendini "solcu" olarak tanımlayan başkanla yakın bir ilişkisi vardı ve bu da bazı yayınların Slim'i "AMLO'nun favori iş adamı" olarak tanımlamasına yol açtı. Şubat ayında, çevrimiçi yayın El CEO Slim'i "sexenio'nun iş adamı" (Meksika başkanlığının altı yıllık dönemi) olarak adlandırdı ve 4T'nin işletmelerine toplam değeri 61 milyar peso (3,6 ABD doları) olan 2.350'den fazla sözleşme verdiğini açıkladı.

Slim'in şirketlerine Meksika hükümeti tarafından verilen en kazançlı sözleşmeler arasında, Yucatan Yarımadası'ndaki başlıca turistik yerleri birbirine bağlayan 1.500 kilometrelik bir demiryolu projesi olan "Tren Maya"nın (Maya Treni) önemli bölümlerinin inşası yer alıyor. 16 milyar peso (865 milyon dolar) değerindeki sözleşme, Slim'in sahibi olduğu Grupo Carso'nun yan kuruluşu Operadora CICSA'ya verildi. Diğer projeler arasında Slim'in GSM-Bronco'suna 2021'de verilen 19,48 milyar peso (1,14 milyar dolar) değerindeki petrol sondaj sözleşmesi, Operadora CICSA'ya verilen 6,1 milyar peso (360 milyon dolar) değerindeki deniz altyapısı sözleşmesi ve 1,79 milyar dolarlık iletişim ve lojistik sözleşmesi yer alıyor. AMLO ve Slim arasındaki yakın ilişki bir sır değil. El CEO gazetesinin haberine göre Slim, göreve başladığından bu yana cumhurbaşkanıyla 19 kez görüştü. Ayrıca AMLO'nun “La Mañanera” adlı günlük sabah basın toplantısına da birçok kez davet edildi.

Nitekim uluslararası kuruluş Oxfam'ın ocak ayında yayınladığı bir raporda, 14 Meksikalı milyarderin sahip olduğu servetin ülkenin toplam servetinin yüzde 8'ini temsil ettiği ortaya çıktı. Bu, Meksika nüfusunun en yoksul yüzde 50'sinin servetinin neredeyse iki katı. Salgının dört yılında, en büyük iki milyarder olan Carlos Slim ve German Larrea'nın toplam serveti yüzde 70 arttı ve bu, tüm Latin Amerika nüfusunun en yoksul yüzde 50'sinin, yani 334 milyon kişinin servetine eşdeğer. Dolayısıyla Meksika’daki seçimden bir kadın devrimi, bir ideolojik devrim veya Marx’ın ayağa yer basmayan sosyal devrimlerini çıkarmak romantik bir rüyadan başka bir şey değildir.

Sonuç olarak anketler AMLO, Sheinbaum ve Morena'nın hâlâ önde olduğunu gösteriyor. Meksika’da yeni başkanın kadın olacağı neredeyse kesin. Meksika ekonomisi iyi durumda; ancak ne görevdeki partinin zaferini garanti edecek kadar iyi ne de seçmenlerin değişim talep etmesini sağlayacak kadar kötü. Lopez Obrador, partisine destek sağlamak için Sheinbaum’a destek veriyor. Özetle, tüm milliyetçi popülist retoriğine rağmen AMLO, ABD çıkarlarına giderek daha fazla uyum sağlıyor. Önde gelen Meksikalı başkan adaylarının her ikisinin de kadın olduğu ve birinin yerli kökenlerini öne çıkardığı göz önüne alındığında, kimlik politikaları başkanlık kampanyasına giderek daha fazla hâkim oluyor.