KAZAKİSTAN, 19 Mart 2023 tarihinde seçimlere hazırlanıyor. 19 Ocak 2023 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Meclis’i fesheden kararnameyi imzalayarak yeni Meclis seçimleri için süreci başlattı. 

Bağımsızlığının uzun bir dönemini Nursultan Nazarbayev cumhurbaşkanlığında geçirmiş Kazakistan, günümüzde Kasım Cömert Tokayev yönetiminde ekonomik ve siyasi olarak birçok alanda yeni bir reform sürecine hazırlanıyor. Özellikle, ekonomik kalkınma, insan hak ve özgürlüklerinin korunması, adalet sisteminin iyileştirilmesi, şeffaf yönetimle devlet kurumlarının da faaliyetinin iyileştirilmesi gibi reform stratejileri mevcut iktidar tarafından planlanmaktadır. Bu amaçla son bir senede Kazakistan siyasi ve ekonomik hayatında önemli bazı değişimlerin yaşandığı biliniyor. Örneğin, Kazakistan toplumu için önemli konuların tartışılması amacıyla Ulusal Kongre kurulması kararı alınmıştır. 

Ocak 2022 tarihli darbe girişimi sonrasında, Cumhurbaşkanı olarak Kasım 2022 tarihini erken cumhurbaşkanlığı seçimi olarak onaylaması ve seçimleri yaklaşık yüzde 80’le kazanmasının ardından, Tokayev hayalindeki Kazakistan’ı kurma girişimlerine de başladı.  

Nazarbayev Sonrası Reformlar

Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonraki dönemde, birçok eski Sovyet cumhuriyetlerinde iç savaş, darbe girişimleri, komşu ülkelerle savaş yaşanırken, bu tür sorunlardan kendisini koruya bilmiş Nazarbayev yönetimindeki Kazakistan’ın, Orta Asya’nın en istikrarlı ülkelerinin başında geldiği iddia edilmekteydi. 19 Mart 2019 tarihi Kazakistan siyasi tarihi için önemli değişikliklerin yaşandığı bir sürecin de başlangıcı sayılabilir. 28 yıllık yönetim sonrasında Nazarbayev iktidarı da sonlanmış oldu. Buna rağmen, Kazakistan’da daha uzun yıllar Nazarbayev’in siyasi etkisinin süreceği beklenilmekteydi. Ne de olsa Tokayev’in iktidara gelmesine yeşil ışığı Nazarbayev’in yaktığı biliniyordu. Fakat sonraki dönemlerde sürecin daha farklı bir şekilde geliştiği anlaşıldı.  

Ocak 2022 tarihinde Kazakistan’ın birçok bölgesini olumsuz etkileyen darbe girişimi sonrasında, dönemin Cumhurbaşkanı Tokayev sorunları çözmek amacıyla yeni bir Kazakistan inşa etme sürecine başladığını beyan etti.   

Yaklaşık 30 sene ülkeyi yönetmiş ve halkın lideri, Elbaşı statüsüne sahip Nursultan Nazarbayev’in 2019 yılında istifa etmesinin ardından iktidara gelen Kasım Cömert Tokayev, son yıllarda attığı siyasi adımlarla, ülkede Nazarbayev mirasını aşama aşama rafa kaldırıyor. 

Anayasa Referandumu ve ‘değişen’ Kazakistan 

Haziran 2022’de yapılan Anayasa referandumu, darbe girişimi sonrası Kazakistan için önemli siyasi sonuçlar doğurdu. 30 Ağustos 1995’ten sonra Kazakistan’ın bağımsızlık döneminin ikinci halk oylaması olan yeni referandum sonucunda Kazakistan siyasi sistemi de değişmiş oldu. Yeni sistemde, cumhurbaşkanı görevini yürütecek kişinin 7 yıl süreyle tek bir hakkının olduğu belirtilmektedir. Bu değişikliğin amacı, Kazak yetkililer tarafından, toplumda sosyoekonomik sorunların ortadan kaldırılması, iktidardaki tek kişi modeline veya farklı bir anlatımla otoriter yönetime müsaade edilmemesi ile açıklanıyor. Fakat ilerleyen süreçte bu tezin ne kadar doğru olduğunu yaşayarak göreceğiz. Çünkü bölgedeki devletlerde de zaman zaman gerçekleştirilmiş bu tür ‘referandumlar’ın kısa bir süre sonra yeniden değiştirildiği gerçeğini unutmamak gerek. 

Referandum değişiklikleri Kazakistan’da Nazarbayev’in adıyla ilişkilendirilen süper başkanlık sisteminin son bulması anlamına geliyor. Cumhurbaşkanının görev süresi boyunca herhangi bir siyasi partiye üye olması da yasaklanmakta. Değişiklikler, Parlamentonun güçlendirilmesi, yerel meclis başta olmak üzere valiliklerin karar mekanizmalarının artırılması, idam cezasının tamamen kaldırılması, Anayasa Mahkemesinin kurulması, görevdeki cumhurbaşkanının yakın akrabalarının devletin üst düzey görevlerine getirilmesinin yasaklanması gibi kanunları kapsamakta.

Diğer bir önemli değişiklik, Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme başkanı ve hâkimler, Merkez Seçim Komisyonu başkanı ve üyeleri, Yüksek Denetim Odası başkanı ve üyeleri, askeri personel, milli güvenlik kurumları ve kolluk kuvvetleri çalışanlarının siyasi partilere ve sendikalara üye olamayacağı, ayrıca siyasi partileri destekleyemeyeceği yönünde.

Bir diğer değişiklik, Anayasa Mahkemesi başkanı, Milli Banka başkanı, Yüksek Yargı Konseyi başkanı, Başsavcı ve Milli Güvenlik Komitesi başkanının senatonun onayı ile atanacağı ve görevinden alınacağıyla ilişkili. Ayrıca, parlamentonun üst kanadı senatoda vekil sayısı 15’ten 10’a, meclisteki milletvekili sayısı da 107’den 98’e indirildi.

Sekizincisi gerçekleşecek meclis seçimleri de referandum sonrası uygulamaya konan karma üyeli nispi temsil sistemine göre yapılacak.  En son 19 sene önce uygulanmış bu seçim sisteminin uygulanmasıyla Kazakistan’da faaliyet yürüten siyasi partilerin yanı sıra bağımsız adaylara da mecliste temsil hakkı tanınmış oldu. 

Meclis seçimlerinde milletvekillerinin yüzde 30’unun gençlerden ve kadınlardan oluşacağı da yeni bir yasayla kabul edildi. Ayrıca, önceki seçimlerde uygulanan Kazakistan Halk Asamblesi’nden Meclis’e girecek milletvekili kotası da kaldırılmış oldu.

Nazarbayev’in istifası sonrasında, ülkenin Güvenlik Konseyi ve Halk Asamblesi gibi kurumlarında ömür boyu başkanlık yapma hakkı, darbe girişimi sonrasında kaldırıldı. Ardından, anayasada Nazarbayev için belirtilmiş Elbaşı (halkın lideri) statüsü, yapılan anayasa değişiklikleri ile kaldırıldı. Cumhurbaşkanı Tokayev’in Nazarbayev’e Elbaşı (halkın lideri) statüsünün yanı sıra şahsına ve ailesine özel imtiyazlar tanıyan kanunun yürürlükten kaldırılmasına yönelik yasayı imzalaması bağımsız bir Kazakistan için önemli gelişmelerden biri.

Kazakistan’ın bağımsızlık yıllarında başkent olmuş Astana’nın, Nazarbayev’in şerefine Nur Sultan olarak isimlendirilmesine ilişkin uygulama da yürürlükten kaldırıldı ve başkente eski ismi verildi. Ayrıca, her sene 1 Aralık olarak kutlanan Birinci Cumhurbaşkanı Günü, ulusal bayramlar listesinden çıkarıldı. 

Halk, meclis ve yerel meclis (Maslihat) üyelerinin seçileceği pazar günkü seçimler, Kazakistan’da son bir senede gerçekleşmiş üçüncü seçim olacak. Daha önce Anayasa referandumu ve cumhurbaşkanlığı seçimleri için sandığa gitmiş Kazakistan vatandaşları için bu seçimler, Sovyetler Birliği’nden ayrıldıktan sonra bağımsızlık tarihinin sekizinci meclis ve yerel meclis seçimleri olarak tarihe geçecek. 

Erken meclis seçimleri, Anayasa referandumu (Haziran 2022) ve cumhurbaşkanlığı seçimleri (Kasım 2022) gibi 2022 yılı Ocak ayında ülkede yaşanan darbe girişimi sonrasında ortaya çıkmış gerçeklikler sonucunda yapılıyor.  

Erken meclis seçimleri, 5 yıl süreyle Kazakistan Parlamentosu’nun alt kanadı olan Meclis milletvekillerinin yanı sıra, 17 il ve 3 büyükşehir belediyesinin yerel meclislerinde temsil edilecek milletvekillerini seçmeyi amaçlıyor. 

Kazakistan Meclisi

Kazakistan’da Meclis toplam 98 üyeden oluşuyor. 69 milletvekili siyasi partileri temsilen Meclis’e girebilecekken, 29’u tek vekil çıkaracak bölgelerden seçime katılacak. Kazakistan Merkez Seçim Komisyonu tarafından açıklanan son verilerde 7 siyasi parti ve 525 bağımsız adayın seçimleri kazanmak için yarışacağı belirtildi. Meclis seçimlerinde yarışacak partiler şu şekilde: Eski adıyla Nur Otan olarak bilinen iktidar partisi Amanat, Kazakistan Halk Partisi, Ak Jol Demokratik Parti, Toplumsal Sosyal Demokrat Parti, Auyl (Köy) Partisi, Baytak Yeşiller Partisi ve Respublika (Cumhuriyet) Partisi. 

Meclise girebilmek için siyasi partilerin yüzde 5’lik barajı aşması gerekiyor. Daha önceki seçimlerde bu baraj yüzde 7 olarak belirlenmişti. 

Meclis seçimleriyle aynı günde yukarıda da belirtildiği gibi Maslihat olarak isimlendirilen yerel meclisler için de seçimler gerçekleşecek. İl, ilçe ve büyükşehirlerde vatandaşların çıkarlarını temsil gibi görevleri bulunan Maslihatlar’a, aynı zamanda Kazakistan Parlamentosu üst kanadı olan Senato’ya, bölgeyi temsil edecek senato adaylarını belirleme görevi de verilmiştir. Bunun yanı sıra, Maslihatların bulunduğu kentin genel planını ve kalkınma programını onaylama; inşaat işleri, yerel bütçelerin onaylanması gibi görevleri de bulunmakta.