ANALİZ
“Şiddet ve Zorla El Koyma”: Kadırov ve Kerimov Klanları Arasında Wildberries Krizi
Rusya’da iki şirket arasında yaşanan birleşme krizi ve sonrasında Kadırov-Kerimov klanları arasında tırmanan gerginlik, Rusya siyasetini ve Çeçenistan - Dağıstan özerk cumhuriyetleri arasındaki iktidar ilişkilerini sarsan kritik bir fay hattına dönüşmüş durumda.
12 Ekim’de Dağıstan Başkanı Sergei Melikov, Dağıstan’ın Senatör Süleyman Kerimov'u “her zaman destekleyeceğini” söyledi. Melikov, “Dağıstan halkı Kerimov'a her zaman minnettar kalacak. Desteğe ihtiyacı olduğunda ve zor zamanlarda Dağıstan, onu her zaman destekleyecektir. Süleyman'ın bunu bilmesi gerekiyor.” dedi.
10 Ekim'de Çeçenya Devlet Başkanı Ramzan Kadırov, güvenlik güçleriyle yaptığı toplantıda, Dağıstan senatörü Süleyman Kerimov, Devlet Duması milletvekilleri Rizvan Kurbanov ve Bekhan Barakhoev'in kendisine yönelik “ölüm emri” verdiklerinin iddia edildiğini, söz konusu isimlerin “masumiyetlerini” kanıtlamamaları halinde bunlara karşı kan davası başlatacağını açıkladı.
Çeçen lider Kadırov ile Dağıstanlı senatör Kerimov arasındaki gerginlik, 18 Eylül'de Moskova'daki Romanov Dvor iş merkezindeki Onlin alışveriş şirketi Wildberries ofisine baskın girişimi sonucu ortaya çıkan çatışmada iki güvenlik görevlisinin öldürülmesinin ardından daha açık hal aldı.
Kadırov daha önce Wildberries şirketinin varlıklarının “Temmuz ayının başından beri yasal dolandırıcılık yoluyla reklam operatörü Russ Outdoor aracılığıyla aceleyle yanlış ellere geçtiğini" söylemişti. İddiaya göre de 2018'de Kerimov, Russ Outdoor şirketini satın almakla ilgilenmişti. Diğer bir addiaya göre ise Russ Outdoor şirketinin arkasında Kerimov var ve bu şirket üzerinden Wildberries şirketiyle ortaklık kurmaya çalışıyor.
Haziran ayında Wildberries şirketinin ortak sahipleri olan eşler arasında bir tartışma yaşandı. Şirket hisselerinin %99’u şirketin genel müdürü ve sahibi Tatyana Bakalçuk’a, %1 ise onun kocası Vladislav Bakalçuk’a ait. Vladislav Bakalçuk Russ Outdoor ile birleştirme kararına karşı çıkıyordu. Vladislav Bakalçuk’a göre bu iki şirketin birleşmesinin sonucunda, pazarın mali göstergeleri çok büyük olmasına rağmen Wildberries yalnızca% 65'lik bir pay alacaktı. Ona göre bunun nedeni ise karısı Tatyana’nın böyle bir ortaklığa Kerimov’un “adamları” tarafından zorlanmasıydı. Hatta Vladislav Bakalçuk karısının çağırıldığını ve rehin tutulduğunu söyledi. Karısını kurtarmaya ve iki şirketin birleşmesine engel olmaya çalıştığını öne süren Vladislav Bakalçuk, yardım için Ramzan Kadırov'a başvurdu. 23 Temmuz'da Vladislav Bakalçuk’la yaptığı görüşmede, Kadırov, Wildberries ile Russ Outdoor şirketlerinin birleşme girişimini “akıncıların baskını” olarak eleştirmiş, Wildberries'in kurucusu Tatyana’yı ailesine “iade edeceğine” ve Wildberries'i de “baskıncılardan” koruyacağına söz verdi.
Daha sonra Tatyana Bakalçuk, kendisine baskı yapıldığını reddetti ve kocasının davranışının boşanma davası açmasından kaynaklandığını açıkladı. (Ekim ayında Tatyana Bakalçuk soyadından vazgeçerek Kim olan kızlık soyadını tekrar geri döndü).
Wildberries’in sahibi Tatyana Bakalçuk/Kim Rusya'nın en zengin kadını olarak biliniyor. 7,4 milyar dolar değeriyle Forbes milyarder sıralamasında 22. sırada yer alıyor. Onlin alışveriş şirketi olan Wildberries’in Rusya pazarındaki payı ise %47 ve ülkede tekel durumunda. Şirketin muhasebe raporlarına göre, Wildberries’in geliri, 2023 sonunda bir önceki yıla göre yüzde 70 artarak 5,5 milyar dolara ulaşmış durumda. Wildberries’in 2023 sonunda cirosu 25,6 milyar dolara aşmış, 2024’te ise bu rakamın yüzde 60 artması bekleniyor. Forbes, Wildberries'in Russ Outdoor ile birleşmesinden sonra Tatyana Bakalçuk'un servetinin neredeyse 2 kat azaldığını bildirdi. Tatyana Bakalçuk'un basitçe soyulduğuna inanılıyor.
Bazı muhalif medya kuruluşlarına göre, Kremlin’e yakınlığıyla bilinen Rus senatör ve milyarder Süleyman Kerimov, Wildberries’ı Russ Outdoor şirketiyle birleştirerek şirket üzerinde etki ve hakimiyet sahibi olmaya çalışıyor. Kerimov şu anda Forbes'a göre Rusya'nın en zenginleri listesinde 10,7 milyar dolarlık servetiyle 12'nci sırada yer alıyor. 2007’de iktidar partisi olan Birleşik Rusya'ya katıldı ve o zamandan beri senatör olarak Rusya Federal Konseyinde Dağıstan’ı temsil ediyor. Bazılarına göre Kerimov, Dağıstan'ın “gölge kardinali” olarak görülüyor ve Federal Konseydeki üyeliği ona siyasî dokunulmazlık ve statü sağlıyor. Onun dışında Kerimov, bu güne kadar tek bir yasa tasarısı sunmadı ve kamuoyuna herhangi bir açıklama yapmadı. Rusya'da hem memuriyet yapmak hem de ticaret yapmak yasak olduğundan Kerimov, tüm mal varlığını oğlu Said Kerimov adına kaydederek ticaret hayatını oğlu üzerinden, olduğu gibi sessizce devam ettiriyor.
Buna karşı Rus siyasetinde müslümanların temsilcisi olarak kendisini sunan Çeçenistan lideri Kadırov’un ise sahip olduğu siyasi etkiyi kullanarak Wildberries-Russ Outdoor birleşmesini engelleye ve böylelikle benzer bir biçimde Wildberries’te Vladislav Bakalçuk üzerinden finansal bir pay elde etmeyi veya bir “rüşvet” sarmalı üretmeyi amaçladığı öne sürülüyor. Rusya’da Kadırov ve “Kadırovtsı”/ “Kadırovun adamları” olarak tanımlanan bir grup insanın, şirketler ve şahıslar arasında çıkan anlaşmazlıklar konusunda “güç kullanarak arabuluculuk” yaptıkları öne sürülüyor. Aynı şekilde “Wildberries şirketiyle ilgilenen” Kadırov’un da benzeri bir gürev üstlendiği beliritliyor. Bazı yorumculara göre Kadırov, “gayri resmi sorunların çözümünde” yasa dışı yöntemlerle güç kullanarak sorunları çözme konusunda arabulucu olarak hareket ediyor.
Çeçenistan medyasında çıkan habere göre, Vladislav Bakalçuk’un açıklamalarından yola çıkarak Wildberries şirketinin uzun yıllar Kadırov’un himayesi altında olduğu öne sürüyor. Şimdi ise Kerimov, Kadırov’un elinden bu ayrıcalığı Putin aracılığıyla almaya çalışıyor.
Böylece bir yanda güvenlik güçleriyle Kadırov, diğer yanda Putin’in ayrıcalığından yararlanan Kerimov karşı karşıya geliyor. Kadırov, Rus Ulusal Muhafızlar Başkanı Viktor Zolotov ile yakın arkadaşken, Süleyman Kerimov, Kremlin İdaresi Başkanı Anton Vaino ile yakın bağlara sahip. Kerimov’un Vaino üzerinden doğrudan Putin’e erişim sağladığı belirtiliyor. Hatta Wildberries-Russ Outdoor birleşmesi konusunda da Putin’in onayını aldığı söyleniyor. Kadırov’un Wildberries’le ilgili tutumu da fiili olarak Putin’in iradesine karşı atılmış bir adım olarak değerlendiriliyor.
Kadırov-Kerimov klanları arasındaki gerginlik, bu isimlerin çıkar çatışmasıyla sınırlı kalmayarak yeni, daha geniş bir düzeye ulaştı: İki Kafkasya özerk cumhuriyetine kadar genişledi. Çeçenya ile Dağıstan arasındaki ilişkiler bozulmaya başladı. Çeçenya Acil Durumlar Bakanı Alihan Tsakaev Dağıstan'da gözaltına alındı. Daha sonra Çeçenya'nın Dağıstan ile sınırlarını geriye itmeye çalıştığı haberleri çıktı. İki özerk cumhuriyet arasındaki gerilim tırmanıyor ve bu durum Kadırov ile Kerimov arasındaki çatışmayı başka anlamlarla doldurmaya başladı. Sürece İnguşetya da dahil oldu. İnguşetya Milli İşler Bakanlığı, Kadırov'un “kan davası” sözlerinin ardından Telegram'da “kışkırtıcı çağrıların” yayıldığını bildirdi. Söz konusu sosyal medya platformunda, İnguşetya’da Çeçenistan’a ait “95 plakalı arabaları durdurun ve Çeçenleri tıraş edin” çağrıları yer aldı. 10 Ekim akşamı, Moskova yakınlarındaki Odintsovo'da İnguşetya hükümetinin eski başkan yardımcısı Şerip Alihaciev'e yönelik suikast girişiminde bulunuldu. 11 Ekim akşamı Magas'ta kimliği belirsiz kişiler İnguşetya başkan yardımcısı Adam Khamkhoev'in arabasına ateş açtı; 12 Ekim'de Grozni'nin merkezindeki bir benzin istasyonunda güçlü bir patlama meydana geldi.
Bazı yorumculara göre Kadırov, Wildberries şirketinin Kerimov’a geçmesini kabul edemiyor ve etmeyecekte. Pes etmeyeceği gibi saldırıya geçmeye de çalışacak. Buna karşı Kerimov’un kararını destekleyen Putin, Kadırov üzerindeki kontrolünü kaybetmeye doğru gidiyor. Bu süreç Prigojin darbe girişiminden bu yana Rus hükümetindeki en tehlikeli krize doğru ilerlediğinden endişelenenler de var.
Başka bazı yorumculara göre Kerimov'un siyasi ağırlığı Kadırov'unkiyle kıyaslanabilir. Ancak Putin'in gözünde asıl durum farklı: Kerimov kendi işine bakıyor, Kadırov ise başkasının alanlarına müdahale etmeye çalışıyor. Kremlin'in görüşüne göre Kadırov'un “oyun alanı” Çeçenistan'dır, Rusya'daki ve yurtdışındaki tüm Çeçenlerdir. Ayrıca Ukrayna savaşı için savaşacak asker “tedarik etmektir”. Kimse ondan ticari anlaşmazlıklara hakemlik ve arabuluculuk yapma görevi üstlenmesini istememiştir. Bu durumda Kremlin Ramzan Kadirov'u hizaya çekebilir ancak bunu kamuya kapalı bir şekilde yapacaktır.
Her ne kadar Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, “Kremlin, Wildberries online pazarlama şirketi ve kurucularıyle ilgili duruma müdahale etmeyecek” açıklamasında bulunsa da, Rusya’daki siyaset bilimciler ve uzmanlar farklı görüşte.
Kadırov, kan davası ilanıyla (Rusya hukukunda kan davası öngörülmediği ve kan davası ilanı suç sayıldığı için) kendisinin hukukun üstünde olduğunu açıkça ortaya koymuş oldu. İkincisi, Kadirov böyle bir açıklamayla şiddete başvurma hakkına sahip olduğunu açıkça göstermiş oldu. Modern devletin tanımına göre devleti “devlet” yapan ve toplumsal düzeni sağlayan temel taşlardan biri, şiddet kullanma hakkının sadece ülkedeki siyasî iktidara ait olması. Eğer devlet bu münhasır hakkını kaybetmeye başlarsa ve bunu birisiyle, örneğin bazı paramiliter yapılarla paylaşırsa, o zaman Rusya devletinin meşruluğu ve ona duyulan güven tartışılmaya başlanacaktır.
Lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler bölümünde tamamladı. Aynı üniversitenin Uluslararası İlişkiler bölümünde yüksek lisans yaptı. İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünden doktora derecesini aldı. Çeşitli düşünce kuruluşlarında görev yaptı. Askeroğlu’nun araştırma alanları, Rus dış politikası, Avrasya ve Ortadoğu'dur. Askeroğlu, Rusya'nın Büyük Güç Olma Stratejisi kitabının yazarıdır.