GSYİH'si, Batı Afrika devi Nijerya'nın yanında çok düşük kalsa da açık ekonomi politikasına sahip Senegal, “olgunlaşan demokrasi”si ile Kıta'da büyük bir rol üstleniyor. Senegal, bağımsızlığını 1960'ta Fransa'dan kazandı ve kuruluşundan beri ülkede askerî bir darbe yaşanmadı. Senegalliler, haklı olarak bununla övünüyor. Kaldı ki bu husus, bölgenin geri kalanına kıyasla tam bir tezat oluşturuyor. Nitekim sadece son birkaç yıl içerisinde Gine, Mali, Burkina Faso, Nijer ve Gabon'da hükûmetlerin devrildiğine şahit olduk.

Elbette, Senegal'de de sancılı iktidar değişimleri ve buna bağlı olarak çeşitli zorluklar yaşandı. 
Çok sayıda protestocunun ölümünün ve yaşanan diğer olayların ardından Senegal, Mart'ta seçime gitti. Seçimleri, eski bir vergi müfettişi olan Bassirou Diomaye Faye kazandı. Faye, seçimden birkaç gün öncesine kadar akıl hocası Ousmane Sonko ile birlikte hapisteydi. Sonko'nun aday olması yasaklanırken partisi PASTEF de geçen yaz kapatıldı.

Bağımsız olarak Faye’nin yolsuzlukla mücadele ve ekonomik bağımsızlığı destekleme platformunda uzun bir konuşma yapması, ezici çoğunluğunu gençlerin oluşturduğu bir kitlede yankı uyandırdı; gençlerin vatanseverlikleri, tıpkı bağımsızlık sonrası günleri çağrıştırıyordu.  Birçok Afrika toplumu, günümüzün hızla değişen jeopolitik çehresinde, kendi çıkarlarını daha cesur bir şekilde kollama fırsatı görüyor. Diğer Afrikalılar gibi Senegalli gençler de ülke içi önceliklere odaklanamayan ya da odaklanmak istemeyen ve iş dünyasının çıkarları doğrultusunda hareket eden liderlerden artık bıktı.

Kıta genelinde, uluslararası kurumların yatırımları teşvik etmek amacıyla sıklıkla desteklediği ekonomik liberalleşme geri tepti. Nitekim yolsuzlukla mücadeleye dair yasaların zayıf olması, siyasetçiler ve yabancı şirketler arasındaki gizli çıkar anlaşmalarının da önüne geçemiyordu. Afrobarometre'nin 2022 verilerine göre, Senegallilerin %73'ü, son 12 ayda yolsuzluğun arttığına inanıyor.

BP'nin 2017'de Senegal kıyılarında büyük petrol ve gaz rezervleri keşfetmesini değerlendirmek, Afrikalıların ne düşündüğünü anlamamıza da yardımcı olacak. İlk başta pek çok kişi, bu kaynakların ulusal bir ekonomik dönüşümü destekleyeceğini umuyordu. Fakat planlamalar o günden bugüne yaşanan gecikmeler, yolsuzluk skandalları ve çevresel bozulmaya ilişkin endişeler sebebiyle tıkanmış vaziyette. Benzer şekilde, Senegal balıkçılığını hedef alan liberalleşme politikaları da ekonomik katılımı sağlama noktasında başarısız oldu: Büyük şirketlerin aşırı avlanması yanlarına kâr kalırken, sıradan Senegalliler bir ilerleme kaydedemedi.

Aslında son verilerin güçlü ekonomik büyüme beklentilerine, aşırı yoksulluk oranlarında ciddi düşüşe ve elektriğe erişimin artışına işaret etmesine rağmen genç Senegalliler, Avrupa'ya (genellikle de Kanarya Adalarından) ulaşmak için hayatlarını riske atan kaçak göçmenlerin günbegün artan çoğunluğunu oluşturuyor.

İyileşen ekonomik görünüm ve olumsuz algılar arasındaki bu tutarsızlık, Afrika'nın başka yerlerinde de görülebiliyor. Gitgide daha eğitimli ve sosyal medya ile içli dışlı hâle gelen genç nüfusun, geçmiş nesillere kıyasla daha yüksek beklentileri var, dolayısıyla siyasi liderlerden de daha fazlasını talep ediyorlar. Bununla birlikte söz konusu iyileşme rakamları, bazı sorunların da üstünü örtüyor olabilir: Su ve sağlık hizmetleri gibi temel hizmetler de dâhil olmak üzere düşük kalitedeki hizmetlere dair sorunlar... Yolsuzluğun yaygın olduğu algısı, bu tip sorunların daha da kötü görünmesine neden olarak halkın öfkesini ve huzursuzluğunu tetikliyor.

Faye, bir diğer önemli sorun olan Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği Parlamento Komitesi'ndeki (WAEMU) belirsizliği çözüme kavuşturma sözünü de vermişti. Burkina Faso, Nijer ve Mali kısa bir süre önce kurdukları yeni bir ittifakla -ülkelerinde yaşanan askerî darbelerin ardından, topluluğun kendilerine uyguladığı yaptırımlara bir tepki olarak- Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'ndan ayrılacaklarını duyurdu. Yaptırımlar kaldırılmış olsa da darbeci liderler, kendi çizdikleri yolda ilerlemeye kararlı görünüyor. Diğer adımların yanı sıra, ortak bir savunma gücü oluşturmayı ve sekiz Batı Afrika ülkesi tarafından kullanılan CFA Frangı'ndan vazgeçmeyi planlıyorlar.

CFA Frangı'na yönelik hamleler, egemenliklerini savunmaya yakın zamanda başlayan halklara hitap ediyor elbet. Fakat bir para birliğinden ayrılmak, kısa vadede kesinlikle yarardan çok zarar getirecek. Faye, Batı Afrika'nın birliğini korumayı başarırsa bu, kayda değer bir başarı olacak. WAEMU, Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Anlaşması (AfCFTA) altında, daha geniş bir bölgesel entegrasyon sürecinin güç kaynağı da olabilir.

AfCFTA içerisinde ticaret, 2021'de, pandeminin tam ortasında başladı. Üye devletlerin gümrük vergilerini kaldırmasına rağmen, gümrük tarifesi dışındaki engeller hâlâ devam ediyor ki bunlar, Afrika ülkeleri içerisinde ve arasında daha adil bir rekabeti teşvik etmek için yeni reformlara duyulan ihtiyacı da gösteriyor. AfCFTA'nın potansiyelinin fark edilmesi yalnızca uluslararası yatırım ve ticareti desteklemekle kalmayacak; ayrıca tarım, telekom, elektrik ve finans gibi öncelikli sektörlerde de daha kapsamlı bir kıtasal entegrasyonu teşvik edecek. Bu bağlamda, kıtanın artan nüfusu, daha fazla yerel üretim ve istihdam yaratılmasına hız kazandırabilir.

Faye'nin geniş yankı uyandıran zaferi, yolsuzlukla mücadele tedbirlerini gözetme ve ekonomik kapsayıcılığı teşvik etme noktasında kendisine güçlü bir yetki sunuyor. Fakat Faye'nin vaatlerini yerine getirebilmesi için öncelikle yargı bağımsızlığı da dâhil olmak üzere siyasi denetim ve denge mekanizmalarını güçlendirmesi ve hükûmetin her kademesinde şeffaflığı sağlaması gerekiyor. Demokratik kurumların başarıyla desteklenememesi durumunda, şu anda olduğu gibi ülkenin daha fazla siyasi çalkantı yaşaması oldukça olası.

Kıta genelinde Afrikalılar, özellikle de genç nüfus, değişim için haykırıyor. Senegal'in 44 yaşındaki yeni cumhurbaşkanının, bu insanların taleplerini karşılayacak ilk kişi olup olamayacağını hep birlikte göreceğiz.


Bu yazı, Project Syndicate’te “Senegal’s Election and Africa’s Future” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviri yapılırken yazının belirli kısımlarında editoryal düzenleme yapılmıştır.