21 TEMMUZ'DA Rusya Federal İstihbarat Servisi (FSB) eski görevlisi, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşının en ateşli destekçilerinden biri, ayrılıkçı “Donetsk Halk Cumhuriyeti” eski Savunma Bakanı, askeri analist ve blog yazarı İgor Strelkov gözaltına alındı.  Strelkov için Rusya Ceza Kanununun “aşırılık yanlısı faaliyetler yürütmek için halka açık çağrı yapma” (280/2 maddesi) kapsamında 5 yıla kadar hapis cezası isteniyor. 

İgor Strelkov (Girkin) kimdir?

1970 doğumlu ve gerçek soyadı Girkin olan İgor Strelkov, 2014 Ukrayna savaşındaki başarılarıyla Strelkov takma soyadıyla ün kazandı. Askeri kariyerine 1992'de Transdinyester’deki askeri çatışmalara gönüllü olarak katılarak başladı. Bosna savaşında Sırp Cumhuriyetindeki Rus gönüllü tugayında yer aldı. O dönemde Strelkov monarşist görüşleri nedeniyle “Çarlık subayı” olarak adlandırılıyordu. İlk Çeçen savaşı (1994-1996) sırasında askerlik yaptı, ardından sözleşmeli olarak orduda kaldı ve savaşın sonunda FSB'nin özel kuvvetlerinde yer aldı. Buradaki görevini 1996'den 2005'e kadar sürdürdü. Bu görevi sırasında Dağıstan'daki askeri operasyonlara ve 1999’da başlayan İkinci Çeçen savaşına katıldı. 2013’te albay rütbesiyle bu hizmetten emekli oldu. Ocak 2014'te Ukrayna’nın başkenti Kiev’de meydana gelen “Maydan” olaylarında Strelkov, güvenlik görevlisi olarak Kiev’e gönderildi. Mart ayında Kırım'ın ele geçirilmesi operasyonuna katıldıktan sonra 12 Nisan 2014 gecesi 52 silahlı milisle Rusya-Ukrayna sınırını geçerek Donetsk bölgesinde Ukrayna ordusuna karşı silahlı çatışmalar başlattı. Donetsk bölgesindeki belediye binalarını ele geçirerek Rusya yanlısı hükümet kurdu. Strelkov daha sonra Zavtra gazetesine şunları söyledi: Ukrayna doğusundaki “savaş için tetiği ben çektim. Müfrezemiz sınırı geçmeseydi, Harkov ve Odessa'da olduğu gibi [bu bölgeler Rusya’nın kontrolüne geçmedi] her şey [başarısızlıkla] biterdi.” Strelkov’a göre Ukrayna’nın doğu bölgelerine müdahale başlatmasaydı Rusya hükümeti pasif ve kararsız kalacak, Ukrayna’yla çatışmalara girişmeyecekti. 
 
2014’te Ukrayna’da yaşanan siyasi istikrasızlık sırasında Strelkov komutasındaki Rus birlikleri, Donetsk bölgesinde Ukrayna ordusunu yenilgiye uğratmasının ardından Donetsk bölgesi Ukrayna’dan ayrıldı ve bağımsız “Donetsk Halk Cumhuriyeti” ilan edildi. 15 Mayıs’ta Strelkov, ayrılıkçı bölgenin Güvenlik Konseyi Başkanı ve Savunma Bakanı olarak atandı.

İlerleyen süreçte Strelkov, 17 Temmuz 2014'te Boeing 777 MH 17 sefer sayılı, Amsterdam’dan Kuala Lumpur’a giden Malezya uçağının Ukrayna semalarında vurularak Donetsk’a düşürülmesine karışmakla suçlandı. Söz konusu uçak kazasında 15 mürettebat dahil 300 kişi hayatını kaybetmişti. Daha sonra bu olayla ilgili olarak 2022’de Lahey Uluslararası Ceza Mahkemesi Strelkov’u ömür boyu hapis cezasına çarptırdı.

2014’te Rusya’nın Ukrayna politikası değişince ve Eylül ayında Kiev ile ayrılıkçı Donbass bölgeleri arasında Minsk Anlaşması imzalanmadan önce, Ağustos ayında Strelkov görevinden alınarak Rusya’ya çağrıldı. O tarihten itibaren Strelkov çatışmalarda yer almadı, ancak siyasi figüre dönüştü. Moskova'ya döndükten sonra "Novorossiya" (Yeni Rusya anlamına gelen Novorossiya, Rusya’nın Ukrayna’nın doğu bölgelerine verdiği coğrafi isim) toplumsal hareketine başkanlık etti ve orduya insani yardım ve üniforma sağlamaya başladı. Rus toplumu tarafından Ukrayna’daki başarılarından dolayı kahraman olarak görüldü ve Rusya hükümeti tarafından da kahramanlıkla ödüllendirildi.  

2022 Ukrayna işgali ve Wagnet isyanı 

2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı kapsamlı işgal girişiminin en ateşli destekçilerinden biriydi. Strelkov 2014’te Rusya’nın Ukrayna’nın tamamını işgal etme çağrısında bulunuyor ve Rusya’nın sınırlı savaş konseptine karşı çıkarak Rus yönetimini başarısızlıkla suçluyordu. Rusya’nın 2022 müdahalesinden sonra Strelkov birkaç kez cepheye gitmeye çalıştı. En son, Rusya’nın seferberlik ilanından sonra Donetsk’ta görüldü ama yaptığı tüm girişimleri sonuç vermeyince Moskova’ya geri dönmek durumunda kaldı.
 
Strelkov Ukrayna işgalini desteklemekle birlikte savaşın usul ve yöntemlerini eleştiriyordu. Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin başlamasından sonra, Rusya Askeri İstihbarat (GRU) eski mensuplarıyla birlikte kurdukları “Kızgın Vatanseverler Kulübü” üzerinden, düzenli olarak Rusya'nın siyasi ve askeri liderliğinin (buna Putin, Şoygu, Gerasimov ve Prigojin dahil olmak üzere), faaliyetlerini sert bir şekilde eleştiren yayın ve faaliyetler yürüttüler. Hatta Putin’i istifa etmeye çağırdılar. 

2022 Ukrayna işgalinden sonra Putin tarafından yayınlanan kararnameye göre, Strelkov’un açıklamaları ve katıldığı etkinlikler, silahlı kuvvetlerin “itibarını sarsmaya” yönelik girişimler kapsamında suç olarak işaretlendi. Fakat Strelkov hem eski bir FSB subayı olması hem de 2014’te Ukrayna'nın doğusundaki faaliyetleri nedeniyle “dokunulmazlığa” sahipti. Bu dokunulmazlık onu soruşturmadan koruyordu. Rusya Devlet Başkanı'nın FSB'deki eski meslektaşına dokunmama emrinin Rus hükümetinin en tepesinden geldiği varsayılabilir. Bu nedenle uzun dokuz yıl boyunca güvenlik güçleri, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de dahil olmak üzere Strelkov'un Rus yönetimine yönelik eleştirilerine göz yumdu.

Buna karşı Rusya’nın Ukrayna’daki askeri faaliyetlerine karşı çıkan veya eleştirilen politikacılar, örneğin, İlya Yaşin ("yabancı ajanlar" sicilinden) sekiz buçuk yıl hapis cezası aldı, Moskova milletvekili Aleksey Gorinov yedi yıl hapse çarptırıldı. 

Sonrasında Strelkov "Wagner" sahibi Yevgeniy Prigojin ile sözlü olarak çatıştı. Prigojin’i Savunma Bakanlığına şantaj yapmakla suçladı. Wagner'in Moskova'ya karşı ayaklanmasını ve yürüttüğü "adalet yürüyüşünü" desteklemedi. Prigojin’i vatana ihanetle suçladı. Wagner’e yönelik eleştirileri Putin’i destekler biçimdeydi. Ancak daha sonra Prigojin’in isyan yapmamış gibi Putin tarafından Kremlin’de kabul edilmesi, Rusya’da rahat bir biçimde dolaşması ve Wagner’in faaliyetlerini sürdürüyor olması nedeniyle Strelkov Putin’e ağır bir biçimde eleştiriler yağdırdı. Strelkov’a göre Lukaşenko aracılığıyla Putin-Prigojin arasında yapılan anlaşmaya göre Prigojin’in Rusya’ya bir daha dönmemek üzere ülkeyi terk etmesi gerekiyordu. Ancak Prigojin’in Putin iktidarını ve güvenlik kurumlarını itibarsızlaştırması ve askerlerini ördürmesi göz ardı edildi. 

İgor Strelkov’un tutuklanması

Strelkov’un tutuklanmasına gerekçe gösterilen “aşırılık yanlısı faaliyetler yürütmek için halka açık çağrıda bulunma” suçlamasının aslında Strelkov’un yapmış olduğu faaliyet ve açıklamalarıyla örtüşmediği değerlendirmesi yapılıyor. Strelkov’un hiçbir zaman “halkı isyana davet etmediği”, aktine Prigojin’in isyan hareketine ve Moskova seferiyle ilgili halktan destek istemesine karşı çıktığı söyleniyor. Strelkov’a yönelik suç duyurusu ancak “silahlı kuvvetlerin itibarını sarsmaya yönelik girişimlerden dolayı” olması gerekirken bu maddenin ona karşı işletilmediği ve eğer işletilseydi, bunun 2022 savaşının başlamasının ilk aylarında olması gerektiği öne sürülüyor. 

Gelinen noktada Rusya’da Strelkov’un tutuklanmasına ilişkin çeşitli görüşler söz konusu olmakla birlikte kesin nedeni bilinmiyor. Bazı iddialara göre Strelkov’un tutuklanması Savunma Bakanlığı'nın çıkarına. Ancak Wagner ve Savunma Bakanlığı arasındaki siyasi mücadelede Strelkov Savunma Bakanlığının yanında yer aldı. Bu durumda Strelkov’un tutuklanmasının Wagner’in çıkarına olması gerekiyor. Bazı yorumculara göre Wagner’in temsil ettiği Askeri İstihbarat Teşkiları GRU ile FSB arasında bir çıkar mücadelesi söz konusu.  Dolayısıyla bir FSB görevlisi olan Strelkov’un tutuklanması, Wagner’de eski görevlisi Dmitry Petrovskiy'nin talebine dayanıyor. 

Bu durum, Wagner’in isyan sonrasında Rusya’da hâlâ güçlü bir etkiye sahip olduğu, Strelkov’un arkasında olan vatansever kanadın ise zayıfladığına işaret ediyor. Fakat her ne kadar Prigojin ve ekibi iktidara karşı isyandan ötürü “beklenilen cezayı” almamış olsalar da Wagner’in tasfiye sürecinin başladığı ve eski etkisini bir daha elde edemeyeceği söylenebilir. Wagner’in yeniden isyan etme riski hâlâ söz konusu ve Putin’in amacı, Wagner’i, tepki çekmeden, bütünüyle pasivize etmek. 

Bu durumda Strelkov’un tutuklanmasının arkasında yatan asıl nedenin Putin iktidarının, Wagner isyanının ardından iktidarın yaklaşımlarına alternatif fikirler sunan, potansiyel olarak taraftar toplayabilecek ve ileriki zamanda iktidar için tehdit oluşturabilecek figürleri tasfiye etmek olduğu söylenebilir. 

Ukrayna örneğinde olduğu gibi askeri anlamda cephede savaş yürüten, siyasi olarak da Batı hegemonyasına karşı mücadele eden Rusya, içeride iktidarı güvence altına almak için aynı anda birkaç yöntem uygulamaya çalıştı. Bunlardan biri klasik olarak bilinen, “ortak düşmana karşı toplumu ve kurumları iktidar etrafında birleştirme” modeliydi. Ancak bu yöntem hem kısmi seferberlik ilanından sonra hem de Ukrayna savaşında karşılaşılan askeri zorluklardan sonra belli bir derecede işlevselliğini kaybetti. İkinci yöntem, “kurumlar arasındaki çatışmaları kullanarak bu kurumları zayıflatmak ve dengelemek”ti. Bu yöntem İran tarafından da ciddi bir biçimde kullanılıyor. Ancak Wagner isyanında görüldüğü gibi, bu ve benzeri yöntemler iktidar için riske dönüşebiliyor. Ukrayna savaşından rahatsız olan Savunma Bakanlığındaki belli bir guruba karşı Wagner’i öne süren Putin, Wagner’in elde ettiği başarıyı örnek göstererek Savunma Bakanlığının aslında savaşı yürütemediğini kanıtlamak ve iktidara yönelik eleştirileri Savunma Bakanlığına yöneltmek istedi. Putin’in bu yöntemi taktik anlamda başarılı olsa da orta vadede kurumların özerklik kazanmasına ve halk desteğini de almak suretiyle güçlenerek iktidara meydan okumasına neden oldu.

Benzeri bir durum Çeçen lideri Ramazan Kadirov olayında yaşanmıştı. Kadirov ve ona bağlı özel kuvvetler Rusya içinde özerk bir yapıya sahip. Bu yapıların zaman zaman iktidarla ters düştüğü görülüyor. 2017’de Myanmar hükümeti ile Arakanlı Müslümanlar arasında çıkan çatışmalarla ilgili olarak Kadirov, bu olaylarda Putin’le aynı görüşte olmadığını belirterek Grozni, Moskova ve Rusya’daki Müslüman halkları mitinglere davet etmişti. Böylece kendisini Rusya’daki Müslümanların lideri olarak konumlayan Kadirov, Rusya’nın dış politikasına yön vermek istemişti. 

Strelkov’un tutuklanmasıyla ilgili Rusya iktidarının kendisine karşı “radikal” olarak gördüğü muhaliflere yönelik sistematik bir tasfiye süreci başlattığı düşünülebilir. Strelkov’la ilgili nasıl bir karar alınacağını şimdiden kestirmek güç. Ancak Strelkov’un tutuklanması, iktidarın diğer siyasi gruplara karşı bir mesajı olarak görülebilir. Ukrayna konusunda Rusya bir arayış içinde ve bu süreçte Rus yönetimi, kararlarını etkileyecek herhangi bir engelle karşılaşmak istemiyor. Strelkov gibi toplum tarafından yakından takip edilen ve savaş sürecinde Rusya’nın radikal ve sert adımlar atılmasını, hiçbir anlaşmaya yanaşmamasını talep eden şahsiyetler ve siyasi figürler, Rusya iktidarı için kritik bir sorun teşkil ediyor. Rusya’nın “sert gücü” esas alınmasını ve daha radikal kararlar alınmasını savunan “şahinler”, Putin iktidarının esnek tutum sergilemesini engellediği gibi 2024’de Devlet Başkanlığı seçimlerine katılacak olan Putin ve iktidarının sorgulanmasına yol açıyor.