GEÇEN HAFTA İRAN siyasi elitleri bir kez daha tanıdık bir durumla karşılaştı. İsrail'in Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ı öldüren hava saldırısı, rejimle bağlantılı üst düzey isimlere yönelik bir dizi suikastın sonuncusuydu. Nasrallah'ı öven kısa bir açıklama yapan İran dini lideri Ali Hamaney, İsrail'in Nasrallah'a yönelik saldırıyla bir “zafer kazanmadığını” ilan etti. Hamaney, İsrail'in intikam olarak “daha ezici” darbelerle karşılaşacağını vurguladı. 

İran'ın zayıflıkları ortaya mı çıktı?

Hamaney'in açıklamasında doğrudan bir intikam yemininin yer almaması Tahran'daki pek çok kişinin İsrail'in İran'ın zayıflığını ortaya çıkardığı endişesine sevk etti. Bu endişeleri gidermek için bir Devrim Muhafızları komutanının İranlı parlamenterlere Nasrallah'a yönelik saldırının Hizbullah'ın kapasitesini azaltmadığı yönünde bilgi verdiği bildirildi.

Ancak İran'daki tüm siyasetçi ve analistler ikna olmuş değil. İranlı milletvekili Ali Motahari, Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye'nin öldürülmesinin ardından intikam yemini etmesine rağmen İran'ın kararlı bir karşılık vermemesi nedeniyle İsrail'in Nasrallah'ı öldürme konusunda cesaretlendiğini öne sürdü. İran'ın İsrail'e karşı kararlı bir karşılık vermemesi iki faktörü yansıtıyor. Birincisi, çok daha güçlü bir konvansiyonel orduya, kapsamlı siber ve casusluk yeteneklerine ve nükleer caydırıcılığa sahip bir ülke olan İsrail'e karşılık verme konusunda İran'ın iyi seçenekleri yok. İran'ın nisan ayında İsrail'e fırlattığı eşi benzeri görülmemiş füze ve insansız hava aracı saldırısı bile gerilimin daha da tırmanmasını önleyecek şekilde ayarlanmıştı. İkincisi, ellerinde iyi seçenekleri olmadığını bilen İranlı karar alıcılar, İsrail'in sürekli olarak çıtayı yükselttiği bir dönemde giderek daha fazla riskten kaçınır hale geldiler.

Elindeki kozlar azalıyor

Sıklıkla ideolojinin irrasyonelliği beslediği bir ülke olarak tasvir edilen İran'ın temkinli olması şaşırtıcı gelebilir. Aslında İranlı liderler, giderek daha cesur kumarlar oynamaya istekli bir düşmanla masaya otururken rasyonelliklerinin tuzağına düşmüş gibi görünüyorlar. Hamaney elinin kötü olduğunu ve İsrail'in baskısı karşısında defalarca pes ettiğini biliyor. Bunu yaparak İran'ın yıkıcı bir savaşa sürüklenmesini önlemiş oldu. Ancak İran'ın bir zamanlar sahip olduğu muazzam kozlar giderek azalıyor.

İran'ın mevcut yaklaşımının tarihsel olarak somut bir açıklaması var. Savaş için tekrarlanan ve kalıcı seferberliklerle kurulan bir ulus olan İsrail'in aksine, İran İslam Cumhuriyeti terhis edilmeye adanmış bir siyasi projedir. Ülkenin teokratik hükümeti ve askeri yapısı, İran-Irak savaşı sırasında İran topraklarının “kutsal savunması” yoluyla pekiştirilirken, savaştan sonra ortaya çıkan toplumsal sözleşme, kabuslarının tekrarlanmayacağı fikrine odaklandı.

Yıllarca savaşı uzak tutmayı başardı

İran'ın teokratik liderliği ülke vatandaşlarına güvenlik ve refah vadetti. Savaş ve yoksunluklarla kuşatılmış bir bölgede bu ağır bir taahhüt. İran'ın liderleri pek çok açıdan bu vaatlerini yerine getirmekte başarısız oldular. Refah, ülkenin ABD yaptırımları altında tecrit edilmesiyle baltalandı. Güvenlik, devletin kendi halkına, özellikle de İranlı kadınlara uyguladığı baskı nedeniyle zayıfladı. Ancak Irak'la sekiz yıl süren çatışma sırasında İran'ın cumhurbaşkanı olan Hamaney, komşu Afganistan, Irak ve Suriye yıkıma uğrarken ve ABD ve İsrail'deki üst düzey politikacılar İran'ı kesin bir işgalle tehdit etmeye devam ederken bile savaşı uzak tutmayı başardı.

Eğer İran, İsrail ile bir savaşa sürüklenirse, bu Hamaney'in 35 yıldır başkanlık ettiği siyasi projenin sonu olacak. Bu, İran'ın, dini hükümetinin sözde doğruluğuna ya da ulus olmanın açık avantajlarına rağmen, Orta Doğu'nun entropik güçlerinin üstesinden gelemeyeceği anlamına gelecektir. Buna karşın İsrail entropiyi benimsemiştir. Nasrallah'ı ortadan kaldırma operasyonuna İsrail'in yıkımı yaratıcı bir güç olarak kullanmasına işaret eden “Yeni Düzen” adı verildi.

Hizbullah'ın İsrail için bir tehdit oluşturduğuna şüphe yok. Yine de İsrail, daha geniş çaplı bir savaşa girme konusunda isteksiz davranan bir lideri ortadan kaldırdı. Bu durum, liderleri açıkça çatışmadan kaçınan İran için iyiye işaret değil. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan geçen hafta BM Genel Kurulu'nda düzenlediği basın toplantısında İran'ın “İsrail de aynı şeyi yapmaya istekli olduğu sürece tüm silahlarını bir kenara bırakmaya hazır olduğunu” söyledi. Ancak İsrail, muhtemelen bölgesel güç dengesini kendi lehine yeniden düzenleyebileceğine inandığı için bu silahları bırakmaya niyetli görünmüyor.

Nükleer silahla gözdağı İsrail'i durdurabilir

İran'ın füzeleri ve insansız hava araçları İsrail'i caydırmakta başarısız olurken, bazı İranlı analistlerin İran'ın geliştirmesini istediği başka bir silah daha var. Bu silah İran'ın savunma pozisyonunu güçlendirmek için daha uygun olabilir. Çünkü etkili olması için kullanılmasına gerek yok. İran nükleer devlet olmanın eşiğinde. Yirmi yıllık nükleer tırmanışın ardından İran nükleer bomba yapmak için gerekli tesislere ve bilgi birikimine sahip. Nükleer bir silah İsrail ile caydırıcılığı yeniden tesis edebilir, İran'ın geniş çaplı bir çatışmanın içine çekilmesini önleyebilir ve bölgedeki çatışmayı yatıştırmaya yönelik müzakereler için yeni bir ivme sağlayabilir.

Ancak bir bomba inşa etmek, Hamaney'in uzun zamandır üstlenmeyi reddettiği cesur bir kumar anlamına gelecektir. İsrailli liderler İran'ın nükleer silah geliştirdiğini tespit ederlerse, bunu engellemek için muhtemelen ABD ile ortak bir askeri saldırı düzenleyeceklerdir. Ancak böyle bir saldırının başarılı olacağının garantisi yok. Nükleer uzman Kelsey Davenport'un bu yılın başlarında gözlemlediği gibi: İran'ın halihazırda nükleer silah geliştirme kapasitesine sahip olduğu göz önüne alındığında, askeri bir saldırının yaratacağı aksaklıklar geçici olacaktır. Çünkü İran programı yeniden oluşturmak için gerekli bilgiye sahip. Beyrut'taki vahim hava saldırısından sonra İran'ın nükleer silaha sahip olma ihtimali hiç bu kadar güçlenmemişti. Ancak Hamaney, nükleer silahlanmanın peşinden gidecek kararlılıktan yoksun olabilir.


Bu yazı, The Guardian’da Esfandyar Batmanghelidj’in 30 Eylül 2024 tarihinde “Iran has tried to avoid conflict with Israel and failed – which deterrent will it reach for next?” başlığıyla kaleme aldığı yazının çevirisidir. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.