VAKTİYLE Çin lideri Xi Jinping, yetenekli devlet görevlilerini yetiştirme becerisinin siyasi partilerin ve ülkelerin "yükselişini ve düşüşünü, bekasını ya da yok oluşunu büyük ölçüde belirlediğini" söylemişti. Hükümetin ana haber ajansı Xinhua, Mart ayında gerçekleştirilen kapsamlı bakanlık atamalarının ardından, yapılan seçim sürecinde ne kadar titiz davranıldığını vurgulamak amacıyla yayınladığı bir makalede Xi'nin bu sözlerini hatırlattı. Haziran ayının sonundan itibaren ise, bu değişiklik sırasında terfi eden en üst düzey devlet görevlilerinden ikisi ortadan kayboldu: Önce Dışişleri Bakanı Qin Gang ve son olarak da Savunma Bakanı General Li Shangfu. Onların böyle hızlı bir şekilde ortadan kaybolmaları dikkat çekici ve Çin'in siyaseti konusunda gündeme getirdikleri sorular da oldukça büyük.

Ancak bu durumun, Komünist Parti ya da Xi'nin yönetimi için varoluşsal bir dönüm noktası olduğu söylenemez. Xi, 9-10 Eylül tarihlerinde Delhi'de düzenlenen G20 Zirvesi'ne katılmadı. Bu daha önce görülmemiş bir durumdu. Temmuz sonunda Qin'in yerine Dışişleri Bakanı olan Wang Yi ise 16-17 Eylül tarihlerinde Malta'da ABD ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan ile bir araya geldi. Ancak Çin'in yürüttüğü askeri faaliyetler bakanların kaybolmasından etkilenmiş görünmüyor. 17-18 Eylül tarihlerinde yaklaşık 100 Çin savaş uçağı Tayvan'ın etrafında uçtu. Bu uçak sayısı, bu kadar kısa bir süre içinde görülmemiş bir sayıydı.

Fakat devletin ve askeri yapının en üst kademelerindeki çalkantı, Xi'nin tasfiyelerle dolu görev süresinin standartlarına göre bile alışılmadık derecede hızlı oldu. General Li, Çin-Afrika güvenlik forumuna katıldığı 29 Ağustos'tan sonra kamuoyunun karşısına çıkmadı. Aslında 7-8 Eylül tarihlerinde Vietnamlı savunma yetkilileriyle yıllık bir toplantıya katılması gerekiyordu. Ne var ki Çinli yetkililer generalin sağlığını gerekçe göstererek bu planı iptal etti. Adı konulmamış hastalıklar, siyasi sıkıntı yaşayanların sık karşılaştığı bir sorun gibi görünüyor. Dışişleri Bakanı Qin'in de bir sağlık sorunu olduğu söyleniyordu. Wall Street Journal'a göre, üst düzey Çinli yetkililere el altından "yaşam tarzı sorunları" olduğu bilgisi verildi. İddia edildiğine göre bu sorunlar, Qin'in Dışişleri Bakanı olmadan önce Washington'da büyükelçilik yaptığı sırada bir çocuğun doğumuyla sonuçlanan evlilik dışı bir ilişkiyi de içeriyordu.

Bir süre, General Li'nin görevlerinde herhangi bir değişiklik olduğuna dair resmi internet sitelerinde bir bilgi yer almadı. [Ekim sonunda Li’nin görevden aldığı açıklandı.] Reuters, General Li'nin 2017'den 2022'ye kadar başında bulunduğu askeri teçhizat tedariki sırasında yolsuzluk yaptığından şüphelenildiğini bildirdi. Haber ajansı, satın alma departmanından sekiz üst düzey yetkilinin de soruşturulduğunu söyledi.

Temmuz ayı sonunda General Li Yuchao ve General Xu Zhongbo'nun görev yerlerinin değiştirilmesinin bir nedeninin de yolsuzluk olduğuna dair spekülasyonlar var. Bu kişiler Çin'in nükleer ve konvansiyonel füzelerini kontrol eden Roket Gücü'nün en üst düzey iki komutanıydı. General Li Yuchao sadece bir yıl önce bu göreve getirilmişti. Daha az ses getiren ancak aynı derecede istisnai bir değişiklik daha oldu. 1 Eylül'de Tümgeneral Cheng Donfang, Halk Kurtuluş Ordusu askeri mahkemesi başkanlığı görevinde sadece sekiz ay kaldıktan sonra görevden alındı ve herhangi bir gerekçe gösterilmedi. General Cheng daha önce Çin'in Hong Kong'daki askeri garnizonunda sözcü olarak görev yapıyordu.

Sosyal medya sansürcüleri Çin'de tartışmaların çoğunu engelledi. 670.000'den fazla takipçisi olan bir kullanıcı savunma bakanının ortada görünmemesine işaret eden bir paylaşım yaptı. Onun bu paylaşımına yapılan yorumlardan ise sadece biri görülebiliyor: "Hesabınızın kapatılmasından korkmuyor musunuz?" Ancak Xi'nin Çin'in mevcut siyasi yapısını liberal demokrasiye alternatif, daha istikrarlı ve etkili bir sistem olarak gösterme çabaları göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu tasfiyeler Xi'yi eleştiren dış mihraklar için zengin bir fırsat sunuyor. Amerika'nın Japonya Büyükelçisi Rahm Emanuel, X'te (eski adıyla Twitter'da) bu dönüşü Agatha Christie'nin "And Then There Were None" romanına benzetti. Daha sonra başka bir edebi benzetme daha yaptı: "Shakespeare'in Hamlet'te yazdığı gibi, ‘Danimarka devletinde bir şeyler çürümüş.’"

Elbette Çin'de Savunma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı makamları diğer ülkelerde olduğu kadar önemli makamlar değil. Ne General Li ne de Qin, siyasi gücün zirvesini oluşturan Politbüro'nun 24 üyesi arasında yer almıyor. Bakanlık görevlerinin içinde ülkenin yurtdışındaki çıkarlarını savunmak da var. (Çin'in gözünde, Qin'in söz konusu davranışları onu bir güvenlik riski haline getirmiş olabilir). Tasfiyeler, Xi'nin yetenekli isimleri seçme becerisi ve yetkilileri yolsuzluk yapmamaya ikna etme kapasitesi hakkında soru işaretleri yaratıyor.

Yapılan bu değişiklikler Xi'nin adamı olduğu açık olan kişilere yönelikti. Qin'in Dışişleri Bakanlığına yükselmesi alışılmadık bir şekilde hızlı oldu. Bu da Xi'nin yurtdışı gezilerini organize eden kişi olarak Xi'yi etkilemiş olabileceğini gösteriyor. Geçtiğimiz yıl parti Merkez Komitesi'ne yükselen Qin, Mart ayında da devlet müşaviri (Çin kabinesinde üst düzey bir rol) unvanını aldı. General Li de dahil olmak üzere sadece dört kişi bu rütbeye sahip. Savunma Bakanı, aynı zamanda bir Merkez Komite üyesi ve silahlı kuvvetlerin yönetim organı olan Merkez Askeri Komisyon'da Xi'ye bağlı olarak çalışan altı subaydan biri.

Rakipsiz Takım

Xi'ye yakın olan General Li ve Bay Qin, Mart ayındaki görev değişikliğinden ve geçtiğimiz Ekim ayında parti görevlerini kapsayan bir başka değişiklikten yararlanan pek çok kişi arasındaydı. Yapılan revizyon, Mao Zedong döneminden bu yana görülmemiş ölçüde lidere bağlı bir yönetim ekibi ortaya çıkardı. Bunun ne kadar istikrarlı olduğu Çin'de mutlaka tartışma konusu olacaktır (fısıltı halinde de olsa). 

Ancak Başkan Xi, bu tür mırıldanmalara alışkın olmalı. Daha önceki tasfiyeler, silahlı kuvvetler, polis ve casusluk aygıtı gibi partinin iktidarı elinde tutması için hayati önem taşıyan birimler de dahil olmak üzere yüz binlerce üst ve alt düzey yetkiliyi etkiledi. Görevden alınanların çoğu yolsuzlukla suçlanırken, bazıları da siyasi suç işlemekle itham edildi. Mahkemeler geçtiğimiz Eylül ayında yolsuzlukla suçlanan birkaç güvenlik şefinin yanı sıra sadakatsiz bir grubun üyelerine de uzun hapis cezaları verdi. Bu kişiler arasında eski bir kamu güvenliği bakan yardımcısı ve eski bir Adalet Bakanı da bulunuyordu. 2015 yılında emekli Çin İç Güvenlik Servisi Başkanı ve eski Politbüro Daimi Komitesi üyesi Zhou Yongkang rüşvet ve devlet sırlarını sızdırma suçlarından ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Xi, onu ve hapisteki diğer arkadaşlarını "iktidarı ele geçirmeye" çalışmakla suçladı.

General Li'nin Savunma Bakanı olarak değiştirilmesi Amerika lehine bir gelişme olabilir. Geçen Ağustos ayında, o zamanki Amerikan Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan'a yaptığı ziyaret üzerine Çin, Amerika ile düzenli olarak yapılan askeri görüşmeleri durdurmuştu. Amerika bu görüşmeleri yeniden başlatma konusunda istekli. Böylece iki ülke arasında gerçekleşen ve aslında istenmeyen çatışmaları önlemeyi amaçlıyor. Fakat General Li, tedarik işleriyle ilgilenirken Rusya'dan savaş uçağı ve füze satın aldığı gerekçesiyle 2018 yılında Amerikan yaptırımlarına maruz kalmıştı. Çin, görüşmeler yeniden başlamadan önce bu yaptırımların kaldırılmasını istiyor. Li'nin görevden uzaklaştırılması bu açmazı çözebilir.


Bu yazı The Economist sitesinde “The disappearance of China’s defence minister raises big questions” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.