XI JINPING, 27 Mart'ta Pekin'de Amerikalı iş dünyası yöneticileriyle bir araya geldi. Bu toplantı, şirket sahiplerinin Çin lideriyle kendi topraklarında temas kurmaları için bulunmaz bir fırsattı. Toplantıdan sonra, Çin Kalkınma Forumu başladı. Forum, başkentteki sakin bir kamu misafirhanesinin gölleri ve söğütleri arasında her yıl düzenlenen bir ekonomi konferansı. Ekonomik arka plan sebebiyle bu toplantı pek de sakin geçmedi. Bocalayan ekonomi, gerileyen borsa ve düzenleyici kurumların zaman zaman uyguladığı baskılar toplantının gündemini oluşturdu. Yabancı doğrudan yatırımlar düşüşe geçti.

Geçmişte bu tür toplantılar Çin Devlet Başkanı'na değil, ekonomi politikası üzerinde uzun süredir söz sahibi olan Başbakan'a emanet edilirdi. Li Qiang, Apple'ın CEO'su Tim Cook'un da aralarında bulunduğu işadamlarıyla geçtiğimiz yılki forum kapsamında bir araya geldiğinde henüz görevinde yeniydi. Pandeminin ardından yeniden iyimserlik aşılamayı arzulayan Li, ziyaretçilerine bir metaforla seslenmişti. Onlara yağmur bitince ayaklarının altındaki çamura değil, gökkuşağına bakmalarını tavsiye etmişti.

Ancak bu yıl Li, patronunun gölgesinde kaldı. Başbakan ayrıca bu ayın başlarında dış dünyayla temas kurmak için eline geçen önemli bir fırsatı da kaçırdı; Çin parlamentosunun yıllık toplantısında kapanış için yapacağı basın toplantısına katılamadı.

Bu sessizlik giderek bir alışkanlığa dönüşüyor. South China Morning Post'un Hong Kong'da yayınladığı habere göre Li, ilk yılında yabancı yetkililer ve iş dünyası liderleriyle önceki başbakana göre daha az toplantı yaptı. Önceki başbakanın sadece üçte ikisi kadar toplantı düzenlendi. Yurtdışındaki toplantıların ise sadece yarısına katıldı. Hava yolculuğuna çıktığında da hükümet uçağı yerine kiralık uçaklarla uçtu.

Çin genelinde bu değişikliklerin nedenine ilişkin tartışmalar sürüyor. Bir görüşe göre Li, politika belirleme konusunda önemli bir etkiye sahip olsa da akıllıca davranarak Xi'ye saygı duyduğunu bu şekilde gösteriyor. Bir başka görüş ise Li'nin rütbesinin düşürüldüğü yönünde. Her iki durumda da başbakanın ekonomik alanının daraldığı ve uluslararası alışverişlere değil iç büyüme araçlarına odaklandığı görülüyor. Post, Li'nin ülke çapında gerçekleştirdiği keşif turlarında selefinden daha fazla zaman harcadığına dikkat çekiyor. Ayrıca ekonomi, ulusal güvenliğe göre ikinci plana düşmüş durumda. Nüfuzunun azalıp azalmadığı bir yana, Li'nin elindeki portföyün daraldığı söylenebilir.

Çin'in liderleri güçlerini hükümetteki konumlarından değil, Komünist Parti'deki ve partinin 24 kişilik Politbüro'sundaki konumlarından alıyor. Parti 2027 yılında bir sonraki Politbüro'sunu seçtiğinde, Li emeklilik yaşı olan 68'in üzerinde olacak. Bu durumda, bir dönem daha başbakanlık yaptıktan sonra görevi bırakabilir.

Eğer böyle olursa, Ding Xuexiang akla gelen ilk halef olacak. Politbüro'nun yedi kişilik Daimi Komitesi'nin en genç üyesi olan Ding, Şangay'da 2007 yılında Xi'nin yakın yardımcılarından biriydi. Sonrasında onunla Pekin'e gitti ve başkan olduktan sonraki ilk döneminde aralarında Donald Trump'ın Florida'daki Mar-a-Lago tatil köyüne yaptığı ziyaretin de bulunduğu pek çok yurtdışı gezisinde Xi’ye eşlik etti.

Ding, Çin'in kabinesini oluşturan dört başbakan yardımcısından en yüksek rütbeli olanı. Ancak Ding, ekonomi alanında faaliyet gösteren en güçlü parti komitesinde (Merkezi Reformu Kapsamlı Derinleştirme Komitesi) yer almıyor. Bu komisyon, emekli maaşları ve futbol gibi alanlarda yaptığı pek de kapsamlı olmayan reformlarla tanınıyor.

Bu tür parti komiteleri Xi döneminde çoğaldı. Devlet kurumlarıyla karşılaştırıldığında, bu grupların faaliyetleri üzerinde daha az kısıtlama var ve üye olabilmeleri için tuhaf bir yaş sınırı konmamış. Merkezi Mali ve Ekonomik İşler Komisyonu (CFEAC) buna en iyi örnek. Komisyonun 2021'de düzenlediği bir toplantıda Xi'nin "ortak refah" kampanyasının (milyarderleri cezalandırmayı ve eşitsizliği azaltmayı amaçlayan) hayata geçirileceği sinyali verildi. Şubat ayındaki bir toplantıda ise "cash for clunkers" (hurdalar için nakit) adı verilen ve eski cihaz ve ekipmanların yenileriyle takas edilmesi için tüketicilere ve firmalara teşvik sağlayan programın Çin'deki versiyonuna onay verildi. Bu komisyonlar ekonomi politikalarının oluşturulması aşamasında etkili olan Devlet Konseyi'ni gölgede bıraktı. Geçen yıl kurallarda yapılan bir değişiklikten bu yana konsey yöneticileri artık her hafta değil, ayda iki ya da üç kez toplanıyor.

Li, nüfuzunu kaybettiğine göre kim kazandı? Bu soruya verilebilecek en belirgin isim, Xi'nin ekonomi konusundaki çarı haline gelen bir diğer başbakan yardımcısı He Lifeng. He, Xi'nin kariyerinin 17 yılını geçirdiği Fujian eyaletinden geliyor. İkili, bir liman kenti olan Xiamen'de arkadaş ve meslektaş oldular. Hatta He, geleceğin başkanı olacak Xi'nin ikinci düğününe davet bile edilmişti.

Amerika'daki bir düşünce kuruluşu olan Macropolo, He'nin partinin üç mali komisyonunda birden yer aldığını belirtiyor. CFEAC'nin ofis direktörü He, ayrıca mali sistemi ve bu sistemi düzenleyen kurumları denetleyen iki alt komisyonda da görev yapıyor. Komisyonların vizyonu Aralık ayında partinin temel teorik dergisi Qiushi'de yayınlanan bir makalede özetlendi. Bu makalede finansın "gerçek" ekonomiye hizmet etmesi gerektiği ısrarla vurgulanıyor, sektördeki "sözde inovasyonun" tehlikeleri konusunda uyarıda bulunuluyor ve finansal risklerin bulaşıcı, örtülü ve yıkıcı olabileceği vurgulanıyor. Bir ekonomist, "Xi Jinping, süslü takım elbiseli ve güzel ayakkabılı finans insanlarını sevmiyor" diyor.

Geçen yıl He, Li Yunze'nin hem bankacılık hem de sigortacılığı kapsayan Çin'in yeni finansal süper düzenleyicisinin başına atanmasını sağladı. Bu yeni yapı, daha önce Çin Halk Bankası'nın sahip olduğu bazı denetim sorumluluklarını da üstlendi. Banka hiçbir zaman başka yerlerdeki para otoritelerine tanınan özerkliğe ya da itibara sahip olmamıştı. Çin Halk Bankası başkanı Pan Gongsheng doktora derecesine sahip ve muhtemelen kendisinden yukarıdaki tüm politika yapıcılardan daha iyi bir ekonomist. Ancak banka yine de personel ve prestij kaybediyor gibi görünüyor.

Amerika'daki bir başka düşünce kuruluşu olan Asia Society Policy Institute'un (Asya Toplumu Politika Enstitüsü) bir projesi olan "Decoding Chinese Politics"e (Çin Politikasını Çözmek) göre, He'nin Çin'in ekonomi politikalarını belirleyen yetkililerle kişisel bağlantıları var. Fujian'daki Xiamen Üniversitesi'nden sınıf arkadaşı olan Liu Kun, 2023 yılına kadar maliye bakanı olarak görev yaptı ve bu makamın şu anki sahibi Lan Fo'an'ın seçilmesine yardımcı oldu. Çin'in anti-tekelci biriminin başkanı Luo Wen, Çin'in ana planlama kurumu olan Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu'nun (NDRC) başındayken bir yıl boyunca He'nin yardımcılığını yaptı.

NDRC'nin şu anki başkanı Zheng Shanjie de Fujian eyaletinden geliyor ve Xiamen'de He'nin altında çalışmıştı. Zheng, bir kıyı kentindeki yerel yöneticileri kayıtsızlıkları nedeniyle eleştirmişti. "Eğer ilerleme kaydetmezseniz, gerilersiniz; eğer yavaş ilerlerseniz, gerilersiniz." Kendi ilerleyişi de son derece etkileyici. 1997 yılında bir morina karaciğer yağı fabrikasının müdürüydü ve ekipman bakım işinde çalışırken bir anda yükseliverdi.

Bu yılki Çin Kalkınma Forumu'nda hem Zheng hem de akıl hocası He, Çin'in "yeni üretici güçlerine" yatırım yapmaları için yabancı iş adamlarına çağrıda bulundu ve ülkenin geniş pazarı ve iddialı inovasyon programı sayesinde ortaya çıkan fırsatları dile getirdi. Blackstone, Pfizer, Corning ve Siemens'ten patronlarla gülümseyerek el sıkışan He, bir zamanlar imparatorun balık tuttuğu yerin yakınındaki bir misafirhanenin önünde görüntülendi. Eğer yabancı şirketler Çin'in liderlerinin nasıl bir çizgi izlediğini bilmek istiyorlarsa, He’ye bakabilirler. Acaba gördüklerinden sonra pastadan bir pay isteyecekler mi?


Bu yazı, The Economist'te “Who is up and who is down on China’s economic team” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviri yapılırken yazının belirli kısımlarında editoryal düzenleme yapılmıştır.