GEÇTİĞİMİZ ŞUBAT ayında, Nijer'de iktidardaki askeri cunta lideri General Abdourahmane Tiani, Burkina Faso ve Mali ile ortak bir para birimi oluşturulabileceğini ifade etti. Ulusal televizyonda konuşan Tiani, Fransız sömürgeciliğinden miras kalan CFA frangına atıfta bulunarak "Para birimi, sömürgecilik mirasından kurtulma yolunda atılacak ilk adımdır" dedi.

Üç eski Fransız sömürgesi olan Burkina Faso, Nijer ve Mali'de son yıllarda askeri darbeler yaşandı. Şimdi hepsi askeri rejimler tarafından yönetiliyor. Ayrıca Sahel Devletleri İttifakı (AES) olarak bilinen yeni bir savunma ittifakı kurdular.

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) bu darbeleri kınadı ve ilgili ülkelere yaptırımlar uyguladı. Buna karşılık, söz konusu ülkeler ECOWAS'tan çekilme kararı aldılar. Ancak Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği (UEMOA) üyesi olmaya devam ediyorlar. UEMOA, Batı Afrika Devletleri Merkez Bankası (BCEAO) tarafından çıkarılan ortak para birimi olan CFA frangını kullanıyor.

BCEAO ve Banque de France, döviz rezervlerinin bir kısmının Banque de France'a yatırılmasını ve Fransa'nın CFA frangını güvence altına almasını sağlayan iş birliği anlaşmalarına bağlı.

Batı Afrika ülkeleri arasındaki para politikaları ve birlikleri konusunda uzman olan Thierno Thioune, AES üyesi ülkeler için yeni bir para biriminin piyasaya sürülmesinin potansiyel etkilerini ve fizibilitesini analiz ediyor.

Çok uluslu bir para biriminin işlemesi hangi koşullara bağlı?

Çok uluslu bir para birimini başarılı bir şekilde piyasaya sunmak ve bu para biriminin varlığını sürdürebilmesi için göz önünde bulundurulması gereken birkaç husus var.

Bunlardan birincisi, makroekonomik ve bütçe odaklı politikaların yakından koordine edilmesi. Katılımcı ülkeler arasında ekonomi ve bütçe politikalarının birbirine uyumlanması için titizlikle çalışılması şart. Bu sayede, para biriminin istikrarlı bir değeri olması sağlanacak ve ticaret dengesizlikler önlenecek. Bu da ekonomik aktörlerin güvenini korumaya ve bölgesel büyümeyi teşvik etmeye yardımcı olacak.

İkinci aşama, para ile ilgili güçlü yönetim kurumlarının oluşturulması. Ortak bir merkez bankası gibi, para birimi yönetiminden sorumlu güçlü kurumlar gerekiyor. Bu merkez bankası bağımsız ve istikrarlı bir para politikası uygulamak için yeterli yetkiye sahip olacak. Böylece, para biriminin değerinin korunması sağlanacak ve konjonktürel dalgalanmalar ele alınacak.

Üçüncü olarak, entegre bir ortak pazar oluşturulması hayati önem taşıyor. Malların, hizmetlerin, sermayenin ve işgücünün özgürce akması, ekonomik büyümenin sağlanması ve bölgesel iş birliğinin geliştirilmesi için kilit mesele. Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği tarafından sağlanan mevcut çerçeve bu açıdan önemli bir avantaj sunuyor.

Son olarak, krizleri izleyecek ve çözecek mekanizmaların oluşturulması gerekiyor. Örneğin, oluşturulan ortak rezerv fonları ve döviz takası düzenlemeleri, yeni para birimini etkileyebilecek dış ve iç şokların giderilmesine yardımcı olabilir. Döviz takası (iki tarafın belirli bir süre için iki farklı para birimindeki tutarları sabit bir kur üzerinden birbirine çevirmesi) döviz kuru risklerini yönetmek ve sınır ötesi finansmanı kolaylaştırmak için kullanılabilir.

Burkina Faso, Nijer ve Mali para birliği koşullarını sağlıyor mu?

Bu üç ülkede, söz konusu koşulların tam olarak karşılanıp karşılanmadığını söylemek zor. Zira böyle bir şeyi söyleyebilmek için bu koşulların yanı sıra aşağıdaki koşulların da yerine getirilip getirilmediğine dair güçlü bir fikre sahip olmak gerek: 
- Hükümet politikalarının birbiriyle uyumlu hale getirilmesi
- Enflasyonu kontrol altına alarak makroekonomik istikrarı sağlamak
- Kamu borcuna sınır getirilmesi
- Dengeli bir cari hesap oluşturulması.

Şu anda bu ülkelerin bunları başarıp başarmadığını söylemek zor.

Para birliği üyelikleri herhangi bir fark yaratıyor mu?

Bu üç ülke 1963'ten beri Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği'nin bir parçası. Teorik olarak bakılırsa, bu üyeliğin onlara CFA frangı üzerinden ekonomik ve parasal politikaları koordine etme konusunda biraz tecrübe kazandırması beklenebilir.

Batı Afrika Devletleri Merkez Bankası (bu banka, üye ülkeler için ortak olan para birimini ve para politikasını yönetiyor) gibi, geçiş sürecinde kendilerine yardımcı olacak bir altyapıyla ilgili deneyime sahip olmalılar.

Bu girişimin potansiyel fırsatları ve riskleri neler?

İçerdiği risklere rağmen, bu girişim birçok fayda sağlayabilir. Daha geniş bir para bölgesinin kurulması daha fazla ticari entegrasyonu ve daha iyi kaynak tahsisini teşvik edebilir. Ülkenin dış ortaklarıyla olan ilişkilerinde "esneklik" kazanmasını sağlayabilir. 

Bu üç ülke yeni bir para birliğine dahil olduklarında, artan ticari entegrasyondan, dış ortaklardan bağımsız olma durumundan, daha düşük işlem maliyetlerinden ve yatırımcı çekme gücünden de önemli ölçüde faydalanabilirler.

Bununla birlikte bu girişim, özellikle Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği ve Ecowas içindeki konumları açısından bazı riskler de taşıyor. Ecowas yeni bir para biriminin oluşturulmasını bölgesel nüfuzlarına yönelik bir tehdit olarak algılayabilir. Bu da mevcut ekonomik blokların parçalanmasına neden olabilir. Ayrıca üç ülkenin birlikten ayrılması, Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği ile Ecowas'ın ekonomik ve siyasi etki açısından gücünü zayıflatabilir. 

Para biriminin hızla değer kaybetmesi riski de bulunuyor.

Yeni para birimi CFA frangı karşısında değer kaybedebilir. Bunun diğer Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birlik ülkelerine ihracat yapanlar için önemli olumsuz yansımaları olabilir.

İkinci olarak, yeni para birimini kontrol etmek ve yönetmek için gereken resmi çerçeveler oluşturulmadığı takdirde, bu para biriminin değerine ilişkin spekülasyon ve belirsizlik ortaya çıkabilir. Bu nedenle yeni para biriminin yönetim ve denetimini destekleyecek sağlam kurumların oluşturulması hayati önem taşıyor.

Yeni para birimi bölgedeki ticareti nasıl etkileyecek?

Bu üç ülkenin yeni bir para birimi oluşturması, mevcut blok içindeki ülkelerle ticaretlerini geçici olarak olumsuz etkileyebilir. Hatta blok dışındaki ülkelerle ticarette de bazı türbülanslara yol açabilir.

Yeni bir para birimine geçiş, para biriminin değeri, dönüştürülebilirliği ve istikrarı ile ilgili soruların ortaya çıkmasına neden olabilir. Dolayısıyla ekonomik aktörler ve ticaret ortakları arasında genellikle ortaya çıkan bir belirsizlik süreci söz konusu olacak. Bu uyum aşaması ticarette geçici bir yavaşlamaya yol açabilir.

Buna ek olarak, yeni bir para biriminin kullanılmaya başlanması genellikle yasal ve mevzuat değişikliklerini beraberinde getirir. Bu değişiklikler özellikle kambiyo işlemleri ve gümrük vergileri ile ilgili oluyor. Bu yüzden idari ve mevzuata ilişkin engeller ortaya çıkabiliyor ve ticari işlemlerde gecikmeler yaşanabiliyor.

Geçiş döneminde döviz kurlarında dalgalanmalar görülebilir. Bu da eski ve yeni para birimleri arasında farklılıklara yol açabilir. İhracatçılar ve ithalatçılar arasındaki fiyat rekabeti bu durumdan etkilenirse toplam ticaret hacmi azalabilir.

Yeni bir para birimi ilan edildiğinde dış ortakların algısı ve tutumları önem taşır. Bazı ticaret ortakları isteksiz görünebiliyor ya da para biriminin güvenilirliği ve saygınlığı konusunda şüphelerini dile getirebilir. Bu ortaklar, üye ülkelerle ticaret yapmaya devam etmek istemeyebilirler.

Bu hamle söz konusu ülkeleri izole eder mi?

Bu üç ülkenin yeni bir para birimi oluşturması, potansiyel olarak izole edilecekleri yönünde soru işaretlerine yol açabilir. Ancak böyle bir girişim otomatik bir diplomatik kırılmaya ya da tamamen ötekileştirmeye yol açmamalı.

Bundan kaçınmak için proaktif bir iletişim, iş birliğine dayalı yapıcı bir yaklaşım ve dengeli, kapsayıcı bir bölgesel ekonomik entegrasyon şart. Burkina Faso, Mali ve Nijer'in izolasyon riskini bu sayede azaltmaları mümkün.


Bu yazı, The Conversation’da, “Burkina Faso, Mali and Niger hint at a new west African currency: what it’ll take for it to succeed” başlığıyla yayımlanmıştır. Çeviri yapılırken yazının belirli kısımlarında editoryal düzenleme yapılmıştır.