16 EKİM 2022 tarihinde, Çin'in iktidardaki Komünist Partisi'nin (ÇKP) üst kademeleri, konuşmalar, gizli toplantılar ve iktidar pozisyonları ile komite üyeliklerinin değiştirilmesi için on yıl içinde ikinci kez bir araya geliyor.

Kongre’de, mevcut lider Xi Jinping'in üçüncü dönem için yeniden atanması bekleniyor. [Böylece Xi, Mao Zedong’tan sonra 1980’lerde dönemin lideri Deng Xiaoping tarafından getirilen iki dönem kuralını aşan ilk isim olacak.] Kongre’de ayrıca Xi’nin üçüncü dönemde neler yapacağına dair işaretler sunması bekleniyor. Büyük sorular, yönetimle ilgili kilit atamalar, Xi'ye parti içinde daha geniş yetkilerin verilip verilmeyeceği, Xi’nin sıfır Covid ve zor durumdaki ekonomi konusundaki planları ve Tayvan'ın kontrolünü ele geçirme taahhüdü gibi konularla ilgili.

Çin siyaseti için Kongre neden önemli?

Kongre, ÇKP'nin beş yıllık siyasi döngüsünün en önemli toplantısını oluşturuyor. Parti lideri de dahil olmak üzere yeni terfiler ve önemli atamalar bu Kongre'de duyurulur; partinin ilerlemesine ilişkin değerlendirmeler yapılır ve bir sonraki beş yıllık dönemin yönü ana hatlarıyla belirlenir.

Kongreler her zaman sonbaharda yapılır. Bu yılki Kongre'nin nispeten erken tarihi, önemli kararların alındığına ve olası anlaşmazlıkların veya parti içi çekişmelerin ortadan kaldırıldığına işaret ediyor.

Kongreye kimler katılıyor?

Yaklaşık 2.300 üst düzey parti üyesi, görünüşte Çin'deki on milyonlarca parti üyesini temsilen, Pekin'deki Büyük Halk Salonu'nda toplanıyor. Bunlardan 200'ü elit merkez komitesinin oy hakkına sahip üyesi; ayrıca bu merkez komitesinin 170 yedek üyesi mevcut. Bu komite, 25 üyeli Politbüro’yu seçmekten sorumlu. Politbüro’nun en güçlü yedi ismi ise Politbüro Daimi Komitesine (PSC) atanır.

Hong Kong merkezli Çin siyaseti uzmanı Ryan Manuel, “Büyük komiteye geçersiniz ve sonra güç size akar” diyor. Manuel, Kongre’deki değişikliğin aslında çok uluslu bir şirketin, üst düzey emeklileri belirleyerek onların yerine genç çalışanların yükseltilmesini ilan etmesine çok benzediğini, ancak Kongre’deki yeni yükseltmelerin Mart ayındaki Ulusal Halk Kongresi'ne (NPC) kadar ertelendiğini söylüyor.

Manuel, “Kıdemde yükseldikten sonra, yeni statünüzü yansıtmanız için size yeni bir pozisyon verilir” diyor.

Yönetim yapısında herkes hiyerarşik olarak sıralanır ve Xi, Parti Merkez Komitesi’nin Genel Sekreteri olarak piramidin tepesine yerleşir. Xi, ayrıca Merkezi Askeri Komisyon Başkanı ve Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı unvanına sahiptir. İlk iki görev Kongre’de yenilenecek; ancak uluslararası alanda en yaygın olarak kullanılmasına rağmen en az güce işaret eden başkan unvanı gelecek yılki NPC'de yenilenecek ve devredilecek.

Genel sekreterlik, ÇKP'nin neredeyse bütün kontrolünü sağlayan en güçlü yetki. Bu yetkinin bazıları çeşitli siyasi ve güvenlik organları üzerindeki belirli güçle ilgili. Bu yetki içerisinde daha sembolik başlıklar da var. 2016'da “çekirdek lider” ünvanının verilmesi, Xi'yi geçmiş liderler Mao Zedong, Deng Xiaoping ve Jiang Zemin ile aynı seviyeye yükseltti.

Bu yıl analistler, özellikle potansiyel bir yetkiyi yani Mao'nun “parti başkanı” unvanının yeniden dirilişini bekliyorlar. Ünvanın geri dönüşü ÇKP'nin güç yapısını değiştirecek, ancak aynı zamanda Viyana Üniversitesi'nden Dr Ling Li’nin de belirttiği gibi yeni zorluklar da yaratacak.

Kongrede ne olacak?

Kongre’de gerçek etkinlik programı neredeyse tamamen kapalı kapılar ardında gerçekleşir. Önceki Kongre, Xi'nin ÇKP'nin başarılarını ve gelecek dönem için önceliklerini özetleyen uzun bir konuşmasıyla başladı.

California Üniversitesi'nde siyaset profesörü olan Victor Shih, “Genel temanın Çin ulusunun gençleşmesine ilişkin olacağını düşünüyorum” diyor. “Bunun… elbette ekonomi üzerinde yansımaları olacaktır: [Bu hedef için] Çin büyümeye devam etmek zorunda kalacak, askeri olarak daha da güçlenmek zorunda ve dünya üzerinde giderek daha etkili bir güç olması gerekecek.”

Xi, büyük olasılıkla Çin genelinde tam bir istikrar ve pozitifliğin Kongre için mükemmel bir aşama oluşturmasını ummuştu, ancak bu olmayacak. Zira Xi, ikinci döneminde Çin'deki aşırı yoksulluğun ortadan kaldırıldığını ilan etti, teknoloji, geliştirme ve eğitim sektörlerinin aşırılıklarına büyük müdahaleler başlattı; esasen Hong Kong'un kontrolünü ele geçirdi ve Covid-19'dan ölüm sayısını düşük tuttu. Ancak gelinen noktada ekonominin başı dertte ve sıfır-Covid'in sosyal etkileri hüsrana neden oldu. Geçen ay Tayvan çevresindeki askeri tatbikatlar, Tayvan'ın “birleşmesi” için oluşan genel desteğe rağmen, bazı iç endişelere neden oldu.

ABD'deki Seton Hall Üniversitesi'nde hukuk profesörü Margaret Lewis, " Xi Jinping'in son derece güçlü olduğunu biliyoruz, ancak bu yıl güvenlik açıkları olduğunu da gösterdi," dedi.

Kongre’deki bir haftalık özel toplantılardan sonra Xi, muhtemelen bir kapanış konuşması yapacak ve Politbüro Daimi Komitesi (PSC)'nin tam yapısı ancak yeni kadrosu sahneye yürüdüğünde ortaya çıkacak.

PSC pozisyonları genellikle ya üyenin görevi kötüye kullanma nedeniyle tasfiye edilmesi ya da partinin yaş sınırı tüzüğü uyarınca emekli olmaya zorlanması nedeniyle boşalır, bu da kongre sırasında 68 yaş ve üzerindeki üyeleri emekli olmaya teşvik eder. Shih, PSC'de yaşla ilgili en az iki emeklilik kararının muhtemel olduğunu söylüyor: Sırasıyla üçüncü ve yedinci sırada yer alan Li Zhanshu ve Han Zhang.

Bu Kongre neden farklı?

Normalde bu toplantı, Xi'nin görevdeki ikinci dönemin sonunda istifa etmesiyle yumuşak bir liderlik geçişini yansıtacaktı. Ancak 2018'de parti aniden bu anayasal sınırın kaldırıldığını duyurdu ve Xi'ye bazı analistlerin “ömür boyu yönetici” olarak adlandırdığı bir yetkinin yolunu açtı.

Analistler, bu değişikliğin Xi'nin iktidarını sağlamlaştırmasının kilit noktasını oluşturduğunu ve Mao'nun etrafındaki kişilik kültünü ve onun Kültür Devriminin zararını tekrar etmekten kaçınmak için önceki liderler tarafından uygulanan önlemleri tersine çevirdiğini söylüyor.

Bugüne kadar dönem sınırlarının kaldırılmasına veya Xi'nin kendisine karşı herhangi bir kamuoyu muhalefeti olmadı.  Potansiyel muhaliflerin çoğu, son yıllardaki yolsuzlukla mücadele hamlesi kapsamında tasfiye edildi. Dış İlişkiler Konseyi kıdemli üyesi Prof. Dr. Carl Minzner gibi birçok analist için, Xi’nin üçüncü dönem için atanıp atanmayacağı sorusu zaten “abasle iştigal”.

Minzner, “Bunun yerine, [soru] Xi’nin gücünün ve konumunun politik olarak ne kadar yükseldiğidir. Örneğin (1980'lerin başlarından beri terk edilen) parti başkanlığı görevi yeniden canlandırılmak suretiyle Çin'in siyasi sisteminde Mao benzeri bir role mi yükseltiliyor,” diyor.

Minzner, Xi'nin parti başkanı olarak atanmasının “Çin'in siyasi sisteminin yeniden tam anlamıyla tek adam yönetimine geçişine geniş bir kapı açacağını” söylüyor.

"Böyle bir olası değişime, kendisini sürekli olarak tekrar eden ağır politika başarısızlıklarının hayaleti eşlik edecektir. Çin'in Mao yönetimindeki Kültür Devrimi sırasında yaşadıkları türden ya da bugün Rusya'nın Putin yönetiminde tanık olduğu cinsten.”


Bu yazı The Guardian’da 14 Ekim 2022 tarihinde “China’s Communist party congress: everything you need to know” başlığıyla yayınlandı. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.