AFRİKA'DA AKILLI TELEFON kullanımındaki artış ve mobil internetin artan oranda benimsenmesi, seçim kampanyaları için medya ekolojisini temelden değiştiriyor.

Cep telefonları Afrika'nın en yoksul ülkelerinde bile yaygınlaştıkça, sosyal medya kullanımı da her yerde yaygın hale geldi. Facebook, Twitter, YouTube, WhatsApp ve bloglar gibi uygulamalar, kıtanın çoğunda günümüzün siyasi iletişim ortamının ayrılmaz bir parçasını oluşturuyor.

Bu platformlar, siyasi içeriğin yaratılması, yayılması ve tüketilmesi süreçlerinde muazzam bir rol üstlenerek seçim süreçlerinde etkin bir faktör haline geliyor.

Siyasi içerik üzerindeki bu kritik etkileri ve gizil güçleri, sosyal medya üzerine yapılacak incelemeleri daha önemli hale getiriyor. Kıtada sosyal medya kullanımındaki artış, siyasi iletişim açısından bir "oyun değiştirici" etkiye sahip midir? Ve eğer öyleyse, sosyal medya siyasi kampanyaları ne düzeyde etkilemektedir?

Bu soruları yanıtlamak için sosyal medyanın altyapısındaki unsurlar ve insan faktörü arasındaki etkileşime bakmak gerekir.

Altyapı, sosyal medya sistemlerini oluşturan mimariyi ifade eder. Altyapı hemen görünür olmasa da bilginin (yeniden) üretilmesi ve yayılmasında kritik bir rol oynamaktadır.

İnsan faktörü, insanların sosyal medya sistemleriyle etkileşime girdiklerinde yaptıkları seçimleri ifade eder.

Sosyal medyanın siyasi kampanyalar üzerindeki etkisinin üç ana kulvar üzerinden gerçekleştiğini ifade etmek mümkün: Algoritmalar, botlar ve onları kullanan insanlar.

Algoritmaların gücü

WhatsApp dışında sosyal medya platformlarında yerleşik olarak bulunan şey, büyük miktarda bilgiyi sosyal medya ağları üzerinden yöneten, yorumlayan ve yayan bir yazılım, kod ve algoritma sistemidir.
Algoritmanın gücü, kullanıcılar tarafından tüketilen içeriği arama, sıralama, derecelendirme, önceliklendirme ve önerme yeteneğindedir. Bu nedenle sistem, yaptığımız seçimleri etkiler.

Algoritmalar, platformdaki belirli içerikle etkileşime girdiğinizde davranışınızı izler, tercihlerinize ilişkin varsayımlar ve tahminler yapar ve ardından sizin tercih profilinize benzer içerikler önerir.

Örneğin, belirli kişilerden gelen gönderileri beğenerek, yanıtlayarak veya paylaşarak sürekli etkileşimde bulunursanız, onlar veya onlara benzer kişilerden daha fazla gönderi görmeniz olasıdır. Belirli bir siyasi çizgiye ait videolar izlemeye ilgi gösterdiyseniz, onlardan gelen benzer nitelikte daha fazla videoyla karşılaşma olasılığınız yüksektir.

Hangi ürünler tanıtılıyor ve neden? Algoritmaların neden (programcılar tarafından) belirli öğeleri, bireyleri veya siyasi partileri daha üst sıralarda sıralayacak şekilde kodlandığını asla bilemeyebiliriz. Ancak bildiğimiz şey, bu algoritmaların insanların neyi göreceklerini veya neyi görmeyeceklerini şekillendirdiğidir.

Belirli bir içeriği büyütme veya marjinalleştirme gücüne sahiptirler ve geleneksel kitle iletişim araçlarındaki insan gözcüleri gibi, kullanıcıların hangi bilgilere maruz kalacağını belirlerler.

Örneğin, Facebook'un EdgeRank algoritması, bir kişinin arkadaşlarının hikayelerinin yalnızca bir alt kümesini görüntüleyerek bir kullanıcının tercih edeceği “En İyi Haberlerde” neyin gösterileceğini belirler. Bunlar, içeriğin türü (bağlantılar, videolar veya fotoğraflar) ve bu arkadaşlarla etkileşim sıklığı ve türleri (etiketler veya yorumlar gibi) gibi bir dizi faktörden türetilir.

Benzer şekilde Twitter algoritmaları, sıralanmış tweetleri görüntüler. Yani, önce onları sıralar ve ardından kullanıcı için en alakalı olduğunu düşündüklerini gösterir.

Algoritmalar tarafsız değildir. Kullanıcılar tarafından görülecek bilgileri etkileyerek siyasi tercihleri kodlarlar. Bir kullanıcı sosyal medya hesabını açtığında, onu, platformdaki önceki etkinliklerine ve etkileşimlerine dayalı olarak algoritma filtreli ve önerilen içerikler karşılayacaktır.

İnsanlar daha sonra WhatsApp ve Messenger gibi algoritma tabanlı olmayan uygulamaların yanı sıra ana akım medyada görünür bilgileri paylaşacaklar.

Botlar ve deepfake'ler

Sosyal botlar, kamuoyunu manipüle etmek ve oyları etkilemek için de kullanılabilir. İnsanları ve sosyal ağlardaki davranışlarını taklit eder ve potansiyel olarak manipüle ederler. Mesaj üretmek, çevrimiçi yayınlamak ve beğeniler, yorumlar, takipler (sahte hesaplar) aracılığıyla kullanıcılarla etkileşim kurmak için otomatik olarak çalışırlar.

Daha da endişe verici olanı, derin sahtekarlıkların yükselişidir. Bu, genellikle tanınmış bir kişinin yüzünü veya sesini, içeriğin orijinal görünmesini sağlayacak şekilde başka birininkiyle değiştirerek görüntüler ve videolar üretmek için yapay zekanın kullanılmasını içerir.

Amaç genellikle izleyiciyi yanlış yönlendirmek ve hedeflenen halk figürünün (genellikle tartışmalı veya kışkırtıcı) bir şey söylediğine inandırmaktır.

Stratejik iletişim danışmanlık şirketi Portland Communications'ın How Africa Tweets adlı raporunda belirttiği gibi, Twitter botları, Lesoto ve Kenya gibi ülkelerdeki etkileyicilerin %20'sinden fazlasını oluşturuyor.

Rapordaki şaşırtıcı bulgulardan biri, politikacıların iletişim üzerindeki etkisinin sınırlı olmasıydı.

İnsan unsuru

Afrikalı siyasi partiler, dijital kampanya ve hatta sosyal medya içeriğinin manipülasyonu konusunda uzmanlığa sahip danışmanlık şirketleriyle çalışmak için büyük meblağlar harcıyor.

Şu anda feshedilmiş olan Cambridge Analytica (CA) gibi uluslararası danışmanlık firmaları, Afrika ve dünyanın diğer bölgelerindeki dijital kampanyaları etkilemeye çalışmakla suçlanıyor. CA, Rusya, Birleşik Krallık, ABD ve Kenya'da çeşitli kampanyalarda çalıştı.

Kenya'da, Başkan Uhuru Kenyatta'nın 2013 seçimlerinden önce CA’dan hizmet satın aldığı ortaya çıktı. CA'nın faaliyetleri, bilinir hale geldiğinde küresel çapta tepkilere yol açtı ve çöküşüyle sonuçlandı.

Siyasi güce ve paraya sahip olanların, sosyal medyadaki siyasi içeriğin akışını etkilemek için botlar gibi otomatik sistemleri kolayca kiralayabilecekleri açıktır. Ayrıca bu sistemle bilgiler çarpıtabilirler de.

İnsan olmayan aktörlerin siyaset ve seçim süreçlerindeki rolü, demokratik süreçler açısından endişe verici.

Sosyal medya algoritmalarının ve botlarının Afrika'daki seçimlerin dinamiklerini yavaş yavaş değiştirdiğine dair göstergeler var. Bunu, sosyal medya yöneticileri gibi yeni nesil iletişimcileri işe alan siyasi partilerin sayısındaki artıştan gözlemlemek mümkün.

Medya ve siyaset arasındaki etkileşim, medyanın siyasi bilgi, ikna ve tartışma kanalları olarak rolü göz önüne alındığında, herhangi bir siyasi kampanya sürecinin merkezinde yer alır. Sosyal medya katılım için alanlar sağlar ama aynı zamanda yanlış bilgilendirme ve dezenformasyon için de.


Bu yazı, The Conversation’da 30 Mart 2022 tarihinde “Algorithms, bots and elections in Africa: how social media influences political choices” başlığıyla yayınlandı. Çeviride editoryal düzenleme yapılmıştır.